Шапки

Шапки укш

Шапки (латинлӓ Populus tremula) — дон топольвлӓн йыхышкы пырышы ӹлӹштӓшӓн пушӓнгӹ, тӹдӹ пӹсӹн кушкеш дӓ изи мардежешӓт вӓк, ӹлӹштӓшвлӓжӹ цӹтӹрӓт. Шапки Мары Элышты цилӓ вӓреoк кушкеш, тӹдӹм Евразин юалгы дӓ ӱштӹрӓк вӓрвлӓштӹжӹ вӓшлиӓш лиэш.

Биологи картин

Шапки 35 м кӱкшӹцӓн дӓ диаметржӹ доно 1 м кӹжгӹцӓн лин кердеш. 80-90 и, кынамжы 150 и якте ӹлӓ. Пӹсӹн кушкеш гӹнят, шӹренок церлӓнӓ. Шонгы шапки пушӓнгӹвлӓ шоэн веле вӓшлиӓлтӹт. Важержӹ (алык марла: вожара) келгӹ рокышты, пиш шукы важ анавлӓм (а.марла вож одар) колта.

Нӧргӹ шапкивлӓн каргыжышты яклака, сотикӓ-ыжаргы ӓль ыжарикӓ-лудикӓ. Кушмыжы семӹнь шимемеш дӓ лудыри лиэш. Пужы ыжарикӓ цӹреӓн.

Ылӹштӓшвлӓжӹ церот доно вӓрлӓнӓт, йӹргешкӹ ӓль ромб форманвлӓ, кытышты 3-7 см якте шоэш, мычашышты шӹренжок кашаргы, тӹрвлӓштӹ тыгыдын пӹчкеден шӹндӹмӹ гань, ӹлӹштӓш шӓржы пын форман. Шапки ӹлӹштӓшвлӓ шӹжӹм сары дон якшар цӹреӓн лит.

Пеледӹшвлӹ изивлӓ, яргатавлӓ агылеп дӓ кечӹшӹ ялавашкы погымывлӓ. Пуэргӹ ялававлӓжӹ якшарикӓ ылыт, кытышты доно 15 см якте шот, ӹдӹрӓмӓш ялaвавлӓжӹ ыжарикӓвлӓ, вӹцкӹжрӓквлӓ. Шапки ӹлӹштӓшвлӓн печкӓлтмешкӹ пеледеш.

Кӹцкӹжӹ – пиш изи вуян, нӱшмӱвлӓжӹ пышкыды пынанвлӓ.

Кушмы вӓрвлӓжӹ

Евразин юалгы дӓ ӱштӹрӓк вӓрвлӓштӹжӹ цилӓ вӓреок вӓшлиӓлтеш. Ти вӓрвлӓжӹ шӹргӹ дон тундрын вӓшлиӓлтмӹ дӓ шӹргӹ-степь зонышты ылыт. Шапки лӹмӹнок лывыргырак рокым ярата, вӹд тӹрӹштӹ, шӹргӹ лошты, кынамжы ошмаан вӓрвлӓштӓт, ромы шӹргӹштӹ, каремвлӓштӹ, купан дӓ кырыкан вӓрвлӓштӹ кушкеш.