Париж

Париж
франц. Paris
Тисте[d]	Герб[d]
Дата возникновения	III век до н. э.
Официальное название	франц. Paris
Мыскылтыш лӱм	Ville-Lumière, The City of Light и La Ciudad de la Luz
Названо в честь	Паризии[d]
Этнохороним	Parisien, Parisienne, Parisian, Parisians, parisenc, parisenca, Paräisser, Paräisserin, парижанин, парижанка, парижане, Pariserin, Pariser, Pariserinnen, párizsi, Parizano, paryżanin, paryżanka, парижанин, парижанка, პარიზელი, პარიზელები, parisín, parisina, parisinos, parisino, parisines, Parizian, Parizianez, parigini, Parižan и Parižanka
Официальный язык	Француз йылме[d]
Текст девиза	Fluctuat nec mergitur
Часть света	Европа
Мланде	Франций
Является административным центром	Франций и Большой Париж[d]
Административно-территориальная единица	Большой Париж[d], Иль-де-Франс[d], Королевство Франция[d], Париж и Иль-де-Франс[d]
Часовой пояс	UTC+1:00[d] и UTC+2:00[d]
Статистическая область	область притяжения Парижа[d] и Paris unité urbaine[d]
Находится в акватории или на берегу водоёма	Сена[d], Bassin de la Villette[d], Сен-Мартен[d] и Уркский канал[d]
Епархия	Архиепархия Парижа[d]
Геоданные	Data:Paris.map
Наивысшая точка	высшая точка Пражиа[d]
Должность главы исполнительной власти	мэр Парижа[d]
Глава исполнительной власти	Анн Идальго[d]
Руководящий орган	мэрия Парижа[d]
Законодательный орган	Council of Paris[d]
Участник организации или коллектива	Лига исторических городов[d], Лидерская группа 40 по климатическим изменениям[d] и Всемирная федерация туристических городов[d]
Организационно-правовая форма	коммуна Франции с особым статусом[d]
Численность населения	▼2 145 906 чел. ( 2020 ин 1 январьын)
Мужское население	1 028 903
Женское население	1 158 623
Административно делится на	I округ Парижа[d], II округ Парижа[d], III округ Парижа[d], IV округ Парижа[d], V округ Парижа[d], VI округ Парижа[d], VII округ Парижа[d], VIII округ Парижа[d], IX округ Парижа[d], X округ Парижа[d], XI округ Парижа[d], XII округ Парижа[d], XIII округ Парижа[d], XIV округ Парижа[d], XV округ Парижа[d], XVI округ Парижа[d], XVII округ Парижа[d], XVIII округ Парижа[d], XIX округ Парижа[d] и XX округ Парижа[d]
Высота над уровнем моря	48 метр
Город-побратим
Владеет	Парижская фондовая биржа[d], Парк де Пренс[d], Спящие[d], Hôtel de Chalon-Luxembourg[d], Аккор Арена[d], Stade Jean-Bouin[d], Grand Synagogue of Paris[d], fontaine de Jarente[d], Belleville funicular tramway[d], La Sainte Catherine[d], pyramid of bois de Vincennes[d], Jacob Wrestling with the Angel[d], La Famille[d], La Fraternité[d], Pavillon d'Armenonville[d], hôtel Dodun[d], Alexander II[d], Эйфелева башня[d] и Триумфальная арка[d]
Имеет границы с	Монруж[d], Малакофф[d], Ванв[d], Исси-ле-Мулино[d], Булонь-Бийанкур[d], Сен-Клу[d], Сюрен[d], Пюто[d], Нёйи-сюр-Сен[d], Леваллуа-Перре[d], Клиши-ла-Гаренн[d], Сент-Уан-сюр-Сен[d], Сен-Дени[d], Обервилье[d], Пантен[d], Ле-Пре-Сен-Жерве[d], Ле-Лила[d], Баньоле[d], Монтрёй[d], Сен-Манде[d], Венсен[d], Фонтене-су-Буа[d], Ножан-сюр-Марн[d], Жуанвиль-ле-Пон[d], Сен-Морис[d], Шарантон-ле-Пон[d], Иври-сюр-Сен[d], Ле-Кремлен-Бисетр[d], Жантийи[d], О-де-Сен[d], Сен-Сен-Дени[d] и Валь-де-Марн[d]
Заменил	Лютеция[d] и Сена[d]
Язык общения	Француз йылме[d] и Парижский говор[d]
Полученные награды
Площадь	105,4 тӧткылан уштыш
Почтовый индекс	75116, 75001, 75002, 75003, 75004, 75005, 75006, 75007, 75008, 75009, 75010, 75011, 75012, 75013, 75014, 75015, 75016, 75017, 75018, 75019, 75020 и 75000
Официальный сайт
Традиционная еда	Parisian cuisine[d]
География темы	geography of Paris[d]
Список памятников	list of monuments and sites in Paris[d] и list of historic monuments in Paris[d]
Святой покровитель	Женевьева Парижская[d]
Правила поведения в этом месте	Животных не кормить[d]
Портал открытых данных	opendata.paris.fr[d]
Экономика темы	экономика Парижа[d]
Демография темы	demographics of Paris[d]
District heating grid	réseau de chaleur urbain CPCU[d]
Ежегодное количество свадеб	9021
Местный телефонный код	1
Код автомобильного номера	75
Категория для почётных граждан субъекта	Категория:Почётные граждане Парижа[d]
Категория фильмов, снятых в этом месте	Категория:Фильмы, снятые в Париже[d]
Медиафайлы на Викискладе

Париж (франц. Paris, [pa.ˈʁi] (пари́) — Францин вуйхалажы — Покшал Францин вадывелнӹжӹ Сена-йогы тӹрӹштӹ вӓрлӓнӓ. 1999-шӹ ин Парижӹштӹ 2 125 246 эдем ӹлен. Цилӓжӹ Кого Париж регионышты 11 174 743 эдем ӹлен. Изи Парижӹштӹ сек шукы ӹлӹзӹ шот 1921-шӹ ин ылын ( 2,9 мил. гӹц шукырак).

Историжӹ

Париж Сена йогы покшалныш Île de la Citén лӹмӓн ошмаоты (острок) гӹц ӹлянӓш тӹнгӓлӹн. Тӹштӹ кельт коллоэцвлӓн солашты вӓрлӓнен. Париж лӹм ”парижвлӓ” гӹц лӓктӹн, кыды кельт халыкын ик йыхшы ылын дӓ нӹнӹ ти вӓрӹштӹ римлянвлӓн толмешкӹштӹ (52 и Христос шачмы якте (Хр.ш.я)) ӹленӹт. Пӹтӓрижӹ римлянвлӓ халам Лӱтециа Парисиорум Lutetia Parisiorum лӹм доно лӹмденӹт, марла тидӹ ”купан вӓр” лиэш дӓ ти халан ӹлӹзӹвлӓжӹм парисии маныныт. Вӹцлӹ иштӹ халан пӹсмӓнжӹ кымдаэмӹн дӓ тӹдӹ острок гӹц йогын кок монгырышкыжат шӓрлен.

Парижӹн пӹтӓриш Епископшы Валгыды Дионис ылын дӓ тӹдӹ халашты христиӓн верӓм 200-шы ивлӓн шагалтен. 212 и годшен халан лӹмжӹ Paris лин. Римлянвлӓ Парижӹштӹ 508 и якте, франквлӓн Меровингвлӓн династи гӹц ылшы кугижӓштӹ Клодвигӹн (Klodvig) халам роалтен нӓлмешкӹжӹ, кӹлӹм кыченӹт. Тӹ жепӹн тыр ӹлӹмӓш изишӓт ылде, тышманвлӓ халалан со лӱдӹктӹлӹнӹт дӓ ӹшке кидӹшкӹштӹ раоалтен нӓлӓш цаценӹт, тенге Париж якте викингвлӓ дон гуннвлӓ шоныт. Викингвлӓжӹ скандинаввлӓ ылыт, кыдывлӓ тӹ курымвлӓн марынвлӓн мӱлӓндӹвлӓнӓ яктеӓт шоныт, гуннвлӓжӹ венгрвлӓ доно идентифицируялтыт дӓ нӹнӹм венгрвлӓн Аттила (Attila) кугижӓштӹ ти хала якте канден. Меровингвлӓн династи паштек кӹлӹм каролингвлӓ нӓлӹт, нӹнӹ утла льыскыды вуйлатышывлӓ ылынытат, Парижӹн графшы ӹшке вижӹм цаткыдемден дӓ тенге 987-шӹ и паштек кӹлӹм ӹшке кидӹшкӹштӹ капетингвлӓ нӓлӹт, нӹнӹ 1190-1210-шы ивлӓн хала йӹр кӓрмӓнӹм шагалтенӹт дӓ халалан пеледӓш йӧнӹм пуэнӹт.

X-XIV-шӹ курымвлӓн хала пиш виӓнгӹн, тидӹжӹ лӹмӹнок Сена йогын вургымла сирӹштӹжӹ кайын, кышты Нотр Дам церкӹ дон Сорбон университетӹм чангымы. Филипп II Аугустин (Filip II Augustin) кугижӓ жепӹн кымдан шӓрлен кешӹ хала йӹр у кӓрмӓнӹм чангымы, шамаклан 1381-шӹ ин Бастили йӓмдӹ лин. Шӱдӹ иӓш Вырсы жепӹн (1337-1453) Париж англичанвлӓн кидӹштӹ ылын. 1429-шӹ ин франзузвлӓ Жанна д´Арк вуйлатымы доно халам ӓрен нӓлӹнӹт ылын, но англичанвлӓм лач 1436-шы ин веле лыпшен лыктын кердӹнӹт. Кӹдӓлӓш курымвлӓн Парижӹштӹ культура ӹлӹмӓш пеледмӹлӓ пелдӹн дӓ выжалымаш пӓшӓ шолмыла шолын. Религивлӓ лоштыш Вырсывлӓ годым (1562-98), вес семӹньжӹ эче ти периодым Реформаци жеп маныт, халашты католиквлӓ виӓн позициштӹ ылыныт. Аяр Кугижӓ Лӱдвиг XIV-шӹ (Ludvig XIV) дворянвлӓ дон буржуази кугижӓн кӹлжӹ ваштареш шагалынытат, кугижӓн дворецшӹм Париж гӹц Версальыш ваштенӹт. Лӱдвиг XIV -шӹ годым Париж йӹр ылшы Кӹдӓлӓш курымвлӓн шагалтымы кӓрмӓнӹн стенӓвлӓжӹм пыдыртымы дӓ вӓрешӹштӹ халан пӹтӓриш бульварвлӓжӹм пачмы. Нӹнӹ Плас де ла Конкорд дорц Бастили докыла нӓнгенӹт. Келесӓш келеш, тӹнӓмок эче хала кӓрмӓнӓн пӹсмӓнжӹ гӹц кушкын кен ылын. Тидӹ паштек, хала кушмы семӹнь, Парижӹштӹ кок гӓнӓ эче кӓрмӓнӹм чангымы ылын, но нӹнӹжӓт сойток пыдыртымы линӹт.

1780-шы ивлӓн таможньы контрольым куштылташ манын хала йӹр угӹц кӓрмӓнӹм шагалтат, кӹзӹтшӹ ти вӓрвлӓштӹ Парижӹн сек кого бульварвлӓжӹ шыпшылт вазыныт. Ик техень бульварышты халан пӓлӹмӹ Триумфын кого аркыжы шалгалта. Остатка гӓнӓ хала йӹр кӓрмӓнӹм 1840-шӹ ивлӓн чангенӹт. Пӹтӓрижӹ гӹнь нӹнӹ хала тӹр гӹц мӹндӹрнӹ ылыныт, но 1860-шы ивлӓн халан пӹсмӓнӹш вашталтыныт. Кӹзӹт ти кӓрмӓн вӓрӹштӹ Периферик (Périphérique) автобан шыпшылт вазын. 1812-шы ивлӓн Франци дон Руш Импери лоштыш вырсы годым руш арми, кышты марынвлӓӓт пушка пай семӹнь рекрутышты служенӹт, Париж якте шон.

14-шӹ июльын 1789-шӹ ин Бастилим нӓлмӹ доно Француз революци тӹнгӓлӓлтӹн. Кӹзӹт ти кечӹ национальный кечеш шотлалтеш.