Мижгем, тьосынкы

Ӹзӓк-шоля кӹлӓт: шоляжын мӹшкӹржӹ карштен колта гӹнь, камака вӹкӹ кузен вазеш. (мижгем) М.Шкетан «Парашют» шайыштмашыштыжы тенге сирӓ: «Майрукын ботинкывлӓжӹм сарай вуйыш, олымлошкы, таен пиштӹшӹм. Ӹнде, тумаем, ке да тӹргештӹл! Цӓрӓ яла, тумаем, соикток ат ке…Шижӹн колтышым: Майрук уке.Пӧртӓнзыц телӹм йӧрӹмӹ мижгем ямын. Шӱкшӹ мижгемӹм ял гӹцем кыдашымат, конгыла лӹвӓкӹ хватьышым дӓ еропланла халашкы мырыктышым…Майрук вален шӹнзӹ, зонтик гӹц лӓктӹ. Ужам: вургымла мижгемжӹ уке. Ик мары мӹньӹм кычыш дӓ ероплан докы виден кеш. - Мижгеметӹм кӹчӓлӓшӹш ке кузы, манеш. Теве, векӓт, тӹ пӹл вӹлӓн киэн кодын?.. - Пожалы, манам, кузем…Мижгемемжӹ ӹжӓл: у дӓ, манам, эчежӹ патя миж доно йӧрӹктӹмӹ». Мижгем техень шергӓкӓн ылын, тӹдӹн паштек пӹлгомышкат кузаш йӓмдӹ ылыныт. Владимир Даль тенге сирӓ: «Валенки-род башмаков или сапог, сваляных из шерсти. Книгӓштӹ сирӹмӹ: « Мижгемӹм 18 курым мычашышты Нижегородский губерништӹ Семеновский уездышты ӹштӓш тӹнгӓлӹнӹт.Мӓӓт Нижегородский губерняш пыренӓ. Шанымы шоэш: марынвлӓӓт мижгем ӹштӹмӹ делашты пачеш кодделыт. Тоны мижгемӹм йӧрӹшӹвлӓ чӹдӹн ылыныт. Нӹнӹжӓт ӹшке пӓшӓштӹ гишӓн йӓллӓн шайыштделыт. Тенге фабрикывлӓштӹ мижгемӹм поздаракын, 19 курым пӹтӹшӓшӹн веле, йӧрӓш тӹнгӓлӹнӹт. Кӹзӹтӓт мижгем пиш шергӓкӓ нылеш. Шоэ эдем веле тӹдӹм йӧрен мышта. Техень кидмастар ӹдӹрӓмӓш Панькансолаштыӹлӓ. Тидӹ Седова Ангелина Алексеевна. Тӹдӹ Панькан солаэшок шачын. Ти солашток ӹшке пелӓшӹжӹмӓт мон. Пасна лӓктӓш манын, шукы окса келӹн.Пӹтӓри дояркеш пӓшӓлӓ, но окса со акситӹ.Тенге мижгемӹм йорӓштӹнгӓлеш.Папажы, Наталья Андреевна, тымден. Тӹдӹжӹ куд и Йӱрнӹштӹш мижгем йӧрӹмӹ фабрикышты пӓшӓлен. Тенгеок Ангелинан тьотяжы (ӓвӓжӹн ӓтяжӹ) дӓ чычӹвлӓжӹ, Нужанал сола гӹц, ӓвӓжӹн ӹзӓжӹ, Шӹргӹйӓл сола Курочкин Василий, мижгемӹм оптат. Изин-олен марыжат ти пӓшӓш пижӹн. Ангелина кукшы миж доно оптен гӹнь, марыжы сек нелӹ пашӓжӹм ӹштен: момоцашты оптен. Кушкылдалмыкы, кок эргӹжӓт палшаш тӹнгӓлӹт. Ангелина тенге попа: «А мӓ…коктынок кодынна гӹнят, тырын ӹле нана мышты, кӹзӹтӓт мижгемӹм йӧренӓ. Вет пӓшӓ эдемлӓн ӹлӓш палша, ойхымат мондыкта. А ӹлӹмӓшӹштӹ ойхыжат, сусужат иквӓреш каштыт…» Мижгемӹм шукы статян оптат. Ангелина Алексеевна ӹшке пӓшӓжӹ гишӓн тенге шайыштеш: « Пӹтӓри миж партышым кок монгырыш анжышым ӹштем. Вара тӹдӹм тодылам, мижгем форманым ӹштем. Мижгем лыкым панды доно катаем. Пырыжы манын, вӹдӹм шӓвен миэм. Пелы якте пырымыкы, момоцаш нӓнгеем. Тӧрӧ кшолшы вӹдӹш колташ ак яры: шоржым лыкмыла. Шокшырак вӹдеш шоржым мышкам. Вара веле шолшы вӹдеш пӹтӹркӓлӹмӹлӓ дӓ пыртымыла. Шолшы вӹд гӹц панды доно лыктыт.Ти пӓшӓжӹ сек нелӹ. Шолшы вӹдӓн пад гӹц лыктын-лыктын,каток доно пыртымыла. Момоцашты когон шокшы, мычкы пӱжвӹд йога. Кынамжы мижшӓт когон ак пыры. Шукы йиш миж улы: кыдыжы чӹньӹрӓк пыра, кыдыжым цуц пыртымыла. Цӓшрӓк пырыжы манын, кынамжы кислотам пиштӓт. Мам ӹштет: пӱжвӹдде окса ак тол. Яра эче, кынам пӱэргӹ палша. Когожы пырен кемӹкӹ, ладыш чиктӓт дӓ ӱш доно шит. Вара кынамжы крӓсӓт. Йори мижгем крӓскӓ улы. Толькы крӓсыдӹм мижгемжӹ пышкыдырак ылеш. Тьосынкымат тенгеок ӹштӓт. Тӹдӹм пырташ куштылгырак: мижшӹ чӹдӹрӓк. Тенге кредӓл веле оксаэш шонна, пӧртымӓт строенна,»-ӹшке нелӹ пӓшӓжӹ гишӓн Ангелина Алексеевна шайышт пуш. Мижгем шарыкмиж гӹц ылешӓт, шокшы гӹцӓт дӓ ӱштӹ гӹцӓт перегӓ. Тӹдӹн доно ял ак пӱжӓлт: воздухым колта. Мижгемӹштӹ «ланолин» вещества улы, кыды ревматизм, радикулит годым карштышым изиэмдӓ, шушырвлӓм тӧрлӓш палша. Ял кӹрмӹкӓт, цӓшрӓк тӧрлӓтӓ. Вӹр худан каштеш гӹньӹ цӓрӓъяла чимӹкӹ, массаж вӓреш лиэш. Ял,тьоралтмашеш, «электрический поле»-м ӹштӓ, кыды вӹрӹм яжоракын каштыкта. Мижгемӹм паянвлӓ веле нӓлӹн кердӹнӹт. Незер эдемлӓнжӹ пиш шергӓкӓнылын. Пашкудыш кемӹкӹ, мижгемӹм йӓл ужмы вӓреш, камака сага, шӹнденыт. Семняштӹ икмыжыр мижгем ылын гӹньӹ, ти семня уланеш шотлалтын. Семняштӹ шукы тетя гӹнь, пӹтӓри когораквлӓ чиэнӹт, паштекӹштӹ веле изивлӓ. Млоецӹн мижгемжӹ ылын гӹнь, паян армареш шотлалтын. Марлан кеӓш верема шомыкы, ӹдыр мижгемжӹм яратымы ӹрвезын кудывичӹш шуэн колта ылын. Келесӹнежы: «Марлан кеӓш йӓмдӹ ылам. Мижгем доно масакланенӓт мыштеныт. Мижгем тӹр мыч сыцым шӹреншындӓт ылын. Шӹргӹш тӹкнӹктен, тӹдӹм сӓркедӹлӓш шудат: «Пуйырымашетӹм ужат,»-маныт. Мижгемӹм нӓлӹн колтен, тӹгӹр вашт анжалаш шӱдат. Цилӓн ваштылыт: шӹргӹжӹ шимем шӹнзеш, а пуйырымашыжы ак кай. Остатка жепӹн мижгем модыш пырен. Тӹдӹм цеверемдӓш тӹнгӓлӹнӹт: тӹрлӓт, узорвлӓм ыргат, шервлӓм сӓкӓт. Техень лӹмлӹ эдем, модельер Вячеслав Зайцев,цевер мижгемӓн ӹдӹрвлӓм подиумыш (сценыш) лыктеш. Тӓӓт, шергӓканхынавлӓ, мижгем гишӓн идӓ монды. Йӧрӹктӹдӓ, йӧрӹдӓ, чидӓ---соок здорова лидӓ. Кырык мары йылмым тымдышы Тимакова З.В.