Кырык марла книгӓвлӓн иллюстрацивлӓштӹ художниквлӓн мастарлыкышты

Эдемвлӓ первишенок шӹргӹ лошты ӹленӹт. Йӹрвӓш ылшы пӧрттӱн цевержӹм анжыкташ, выргемӹм крӓсӓш манын, чиӓвлӓм ӹштӓш вӓрещтӹн. Пӹтарижок чиӓвлӓм пеледӹшвлӓ гӹц, важвлӓ гӹц ӹштенӹт. Ыжар чиӓм куги ӹлӹштӓш гӹц ӹштенӹт. Молода ӹлӹштӓшвлӓ гӹц яргатарак цӹреӓн чиӓ лиэш ылын. Тенгеок ыжар дӓ сар чиӓм шапшуды гӹц ӹштенӹт. Кловой цӹрелӓн куд вуян пеледӹшӹм( василекым) кычылтыныт. Сары дӓ шим чиӓм олмавун дӓ тумын каргыжвлӓ гӹц ӹштенӹт. Якшар цӹре чӓй шуды(зверобой) гӹц лин. Кӹрӓн цӹрелӓн лӱлпӹн важшым кычылтыныт. Мары орнаментӹштӹ нӹл цӹре шӹренок вӓшлиӓлтеш: якшаргы, шимӹ, сары, ыжаргы. Сек шукыжок якшар цӹре кычылталтеш. Шошым толмык, сек пӹтӓриш пеледӹшвлӓ дӓ ылӹштӓшвлӓ гӹц сек яргата цӹреӓн чиӓвлӓ линӹт. Цӹрежӹ ӹнжӹ ке манын, кӹртним, санзалым кычылтыныт. Кырык мары поэт Пет Першут гишӓн шаям видӹмӹ годым шӹренок пӓлемдӓш вӓрештеш: ӹрвезӹ пиш когон рисуяш яратен. Пашкуды мары пырымыкы, шукыштат агыл тӹдӹн портретшӹ йӓмдӹ лиэш ылын. Крӓскӓвлӓм нӓлаш оксашты ылде, седӹндон изи художниклӓн чиӓвлӓм ӹшкӹлӓнжок ӹшташ вӓрештӹн. Тӹдӹ алыкышты, шӹргӹштӹ пеледӹшвлӓм поген каштын. Кӹзӹтшӹ веремӓн техень мастаржы шоэн веле, новерно, вӓшлиӓлтеш. Мары орнаментӹм художниквлӓлӓн шӹренок кычылташ вӓрештеш. Орнаментшӹн цӹревлӓжӹ мам анжыктат? Ош цӹре ирем, сотым анжыкта. Марынвлӓ ӹшкӹмӹштӹм «ош мары» маныныт. Мырывлӓштӹ ош цӹрем мактенӹт, ош йӱксӹ доно ӓрвӓтӹм тӓнгӓштӓренӹт. Мырывлӓштат «ошы» шамак шӹренок сусум анжыкта. Тенгеок тӹдӹ хынавлӓм мактымы годым, ӹдӹр –ӹрвезӹн икӹжӓк – иктӹштӹм яратымыштым анжыкташ манын кычылталтеш. «Ошы» шамак доно цилӓ яжо веле кӹлдӓлтеш. Шӹренок мырывлӓштӓт вӓшлиӓлтеш. Ош пухар савыцым ялштен мышташ келеш, Ялштен мышташ веле агыл вет, Мышкын мышташ келеш, вӹдӹл мышташ келеш, Ато цӹрежӹм ямда. Ти яжо хынавлӓм анжен мышташ келеш, Анжен мышташ веле агыл вет, Пукшен мышташ келеш, Йӱктен мышташ келеш, Ато шӹдешкен кеӓт. Мыры гач каеш: ош пухар савыц, хынавлӓ хозалан сек шергӓкӓн ылыт, седӹндон ош цӹре доно кӹлдӓ. Шӹренок мырывлӓштӹ сары цӹре вӓшлиӓлтеш. Содержанин анализӹм ӹштӹмӹкӹ, каеш: сары цӹре ойхан мырывлӓштӹ кычылталтеш. Тидӹ тылык тетян мырыжы, айырлымаш гишӓн мырывлӓ. Изи кекшӹм, сары кекшӹм Кек шотеш шӹдӓ пиштӹ, Изи ӹдӹржӹм, худа ӹдӹржӹм Ӹдӹр шотеш шӹдӓ пиштӹ. Якшар, ыжар цӹревлӓ шӹренок яратымаш гишӓн мырывлӓштӹ вӓшлиӓлтӹт. Ыжар парсын ма, якшаргы ма Цевер ӹдӹрвлӓн кидӹштӹ. Ӱштӹ пуйыр ма, шокшы ма Шӱмӓн – мокшанвлӓн кидӹштӹ. Шимӹ шӹренок ойханрак мырывлӓштӹ вӓшлиӓлтеш. « Шимӹ, худа»-манын идӓ ман, Мӓ гӹцнӓ шимӹ тигыт логан. Цӹрем кычылтмы гач эдемӹн пӧрттӱ докы махань кымылан ылмыжы каеш. Тенгеок тетянӓт махань ылмыжым цӹрем кычылтмыжы гач пӓлӓш лиэш. Психологический тестӹм «Тест Люшера» маныт. Тетявлӓлӓн шукы цӹреӓн карандашым пуат. Лач ик цӹреӓн карандаш доно веле рисуяш лиэш. Махань цӹреӓн карандашым айыра, тетя техень ылеш. Пӹцкӓтӓ –кловой цӹре тетян ладна ылмыжым анжыкта. Ыжар цӹрем айырышывлӓ йӓл гӹц яжорак линештӹ. Техень тетявлӓ хывалялмым яратат. Якшар цӹрем айырышывлӓ пӹсӹвлӓ, веселӓвлӓ ылыт. Сары цӹрем фантазируяш яратышы тетявлӓ айырат, дӓ нӹнӹлӓн соок палшен шалгымыла. Кӹрӓн цӹре лӱдӓш мастар тетявлӓм анжыкта. Шим цӹре пӹсӹ ылмым анжыкта. Техень тетявлӓ ӹшкӹмӹштӹмӓт, йӓлӹмӓт шотеш ак пиштеп. Лудым мыли тетявлӓ айырат. Шӹренок нӹнӹн школышкат каштмышты ак шо. Ӹнде художниквлӓн мастарлыкыштым анжалына. Кынам йӓнгеш йыкырикӓ лин колта: телевизорым анжымы ак шо, компьютер сагаат шӹнзӹмӹ ак шо, мӓ кидӹшкӹнӓ книгӓм кыченӓ. Яжо книгӓм лыдын, йӓнгешнӓ ладна лиэш. Интересный сюжет дӓ яжо картинвлӓ книгӓм эче яжоракым ӹштат: лыдаш тӹнгӓлмӹкӹ, цӓрнӓшӓт ак ли. Книгӓ докы кымылым изинекок виӓнгдӓш келеш. «Азбука» - тетявлӓн сек керӓл книгӓштӹ.Тӹдӹн каждый страницыжы –тидӹ ямакыштыш ганьы ӹлӹмӓш. Тетян пӹтӓриш книгӓвлӓжӹ сек яжовлӓ, яргатавлӓ лишӓшлык ылыт. Нӹнӹ тетявлӓлӓн ямакыштыш ганьы ӹлӹмӓшӹш амасам пачыт. Картинвлӓ фантазим виӓнгдӓт. Яжо книгӓ палшымы доно тетя лыдаш кымылангеш. Книгӓэш картинӹм художник – иллюстратор рисуя. Кӱ техень иллюстратор? С.И.Ожеговын словарьыштыжы тенге сирӹмӹ: Иллюстратор – художник, иллюстрирующий книги. Ма техень «иллюстрировать» шамакшы? «Иллюстрировать» - 1. Снабдить каким-либо поясняющим рисунком. 2. Пояснить чем -нибудь конкретным, наглядным. Художник – иллюстраторвлӓн пӓшӓштӹ пиш нелӹ: нӹнӹ произведени гишӓн ӹшке шанымашыштым анжыктышашлык, но тенгеок лыдшывлӓн фантазилӓн вӓрӹм кодышашлык ылыт. Мӓ изинекок книгӓвлӓм лыдына,но художниквлӓн фамилиштӹмат ана пӓлӹ. Нӹнӹн рисуйымы картинвлӓштӹ шӹренок ӓшешнӓ кодыт. Кодытшы тӹнӓм веле, кынам картинвлӓжӹм мастар художник рисуя. Кынам тетя текстым лыдеш, сӹнзӓ анзылныжы ӹшке рисуйымы картинвлӓжӹ лит. Книгӓштӹш картинвлӓжӹ тӹдӹлӓн текстым вес статян ынгылаш тымдат, тенге, кыце художник шана. Тенге мастар художникӹн картинвлӓжӹ шукы веремӓэш ӓшӹндӓрӓлтӹт. Приизведеништӹ иллюстраци улы гӹнь, тымдышы тӹшӓкен шагалшашлык ылеш. Картин мычкы шайыштмаш яжо лишӓшлык, тетявлӓн интересӹштӹм лыкшашлык, кымылыштым лӱктӹшӓшлык.Художник –иллюстратор тетялӓн текстын содержаним тӧр пачын пушашлык, крӓскӓвлӓ палшымы доно литературный произведенин идейжым ынгылдарышашлык. Иллюстрацин видвлӓжӹ: 1.Научно – познавательный(картвлӓ, схемывлӓ), 2.Художественно – образный 3.Ынгылдарышы. Книгӓштӹш картинвлӓ ӹшке размерӹштӹ доно цела страницы лин кердӹт. Шӹренок изи картинвлӓ вӓшлиӓлтӹт. Кӹзӹтшӹ учебниквлӓм анжалаш гӹнь, мам келесӓш лиэш. Икшӹ класслан ӹштӹмӹ «Азбукы»-м анжалына. Книгӓ яжо ылеш, шукы яргата картинӹм пыртымы. Книгӓм куд художник сӹлнештӓрен. Тидӹ С.В.Адиятулина, Л.Д.Пашкина, Н.Н.Головина, Ф.Н.Лебедева, О.В.Байнова, И,А.Шкурдина. «Азбукы»-н кокшы частьышты картинвлӓ яргатавлӓ агылеп, художникшӓт иктӹ веле. Кӹзӹт нӹлӹмшӹ дӓ кокшы классыштышы тыменьшӹвлалӓн у книгӓвлӓм, «Туан шая»-влӓм лыкмы. «Туан шая» 4 класс. Вениамин Алдушкинын картинвлӓжӹм кычылтмы. «Туан шая» 2 класс. У книгӓ, яжо. Книгӓ вӹлвӓлжӹм анженок, кычыде ат тырхы, Художник С.А.Тупицына. Книгӓ йӹлгӹжшӹ вӹлвӓлӓн, мары орнаментӹм кычылтмы. Кырык сирнӓн сек сӹлнӹ вӓржӹм, кловой Йылнам, анжыктымы. Книгӓ сотикӓ –кловой цӹреӓн, кловой пӹлгом ганьы. Книгӓштӹш произведенивлӓм анжалына. Халык ямак «Кӱ патыр?». Эчеӓт морен, каля, папа вӹлнӹ мары тыгыр. Тетян яратымы геройвлӓжӹ мары тыгырым чиэнӹт гӹнь, ӹрвезӓт марын ылмыжы доно когоэшнен кердеш. Тыменьшӹнӓт техень выргемӹм чимӹжӹ шон колта. Пӧрттӱн цевержӹмӓт яжон анжыктымы. Каждый жепӹн цевержӹ каеш. 5-шӹ классаш «Туан литературы»-м Зосим Лаврентьев дон В.К.Лаврентьева сӹлнештӓренӹт. Зосим Лаврентьев гишӓн шукын колыныт, но эчеӓт келесӹмӹ шоэш. Тӹдӹ Кырык мары район Эсӓнсолаэш шачын. Изинекок рисуяш кымылжы лӓктӹн. 1948 ин шӹм классым пӹтӓрен дӓ пыток художник лиӓш шанен пиштен. Папажы тӹдӹм Чебоксарыш тыменяш нӓнген. Пӹтӓриш курс паштек Зосим, альбомвлӓм, карандашвлӓм дӓ корнышты пырылаш кагыльым нӓлӹн, ӹшкетшок Москвашкы тыменяш кеӓ. Ти кужы корны тӹдӹн шанымашыжым келгемден. Руш художниквлӓн пӓшӓштӹм Третьяковский картин галерейышты тӹшлен анжен. 1958 ин Москва халаштыш В.И.Суриков лӹмеш художественный институтыш тыменяш пырен.Ик ишток тӹдӹ Ленинградыштыш И.Е.Репин лӹмеш живопись, скульптура дӓ архитектура институтыш ванжен. Тымень лӓкмӹкӹ, художник – оформитель лин. «Пачемыш» журнал доно цаткыды кӹлӹм кычен. Тӹдӹн картинвлӓжӹ кырык мары халыкын ӹлымӓшӹжӹм :пӓшӓжӹм, сусужым, ойхыжым анжыктат. Зосим Лаврентьев шукы мары книгӓм: «Азбукы» -м, «Букварь»-ым, туан литература дӓ шачмы йӹлмӹ доно учебниквлам, ямаквлӓм ӹшке картинвлӓжӹ доно цеверемден. Ынянӹмӹ шоэш: кырык мары художник – иллюстраторвлӓн рӓдӹштӹ анзыкылажы шукемеш.Тетявлӓлӓн шукы у, яжо картинӓн учебниквлӓ шӹрерӓкӹн лӓктӓш тӹнгӓлӹт. Литература. 1.Иванов Г.И. Использование народных традиций в обучении и воспитании учащихся. -Йошкар-Ола. Марийский институт образования, 2004 год 2.Молотова Т.Л. Марийский народный костюм. -Йошкар-Ола. Марийское книжное издательство, 1992 год 3.Карелин А. Энциклопедия психологических тестов. -Москва, 1997 год 4.Ожегов С.И. Словарь русского языка, 1988 год. Пӓшӓм Эмӓн кӹдӓлӓш школышты мары йӹлмӹм тымдышы Тимакова Зинаида Валериановна ӹштен.