Европа Унионын лӹмжӹ гишäн

Европа Унионын лӹмжӹ гишäн

Европыштыш иквäреш пäшäм ӹштӹмӹ организаци ӹшке лӹмжӹм таманяр гäнä вашталтен. Ти иквäреш пäшäм ӹштӹмäш кӱ шӱ дä кӹртни ресурсвлäм координируйымы пäшä гӹц 1951-шӹ ин шачын. 1957-шӹ ин Римӹштӹш договор паштек ти пäшä кымдаэмӹн, тӹнäм атом энерги отрасльышты иквäреш пäшäм тӹнгäлмӹ, тидӹ паштек организацилäн ЕЕЦ (Еуропеан Ецономиц Цоммуниты, ЕЭУ) лӹмӹм пумы. 1967-шӹ ин кым договорым иктӹшкӹ ушымы дä тенге Европышты Иквäреш Пäшäлӹмäш (ЕИП) лӹмäн организаци лин. 1993-шӹ ин Манстрихтӹштӹ пингӹдемдӹмӹ договор семӹнь организацилäн ЕУ, Европын Унион (Европа Ушем) лӹмӹм пумы. `ридика монгырым анжалаш гӹнь, кыце ЕИП, тенгеок Европан Унион улы. Иквäреш пäшäм ӹштӹмӹ областьвлäшкӹ сола хозяйство дä выжалымаш, кöргӹштӹш маркетинг дä ик вал@та доно ЕИП пäшäм ӹштä. Европа Унионын сfерӹшкӹжӹ сäндäлӹквлä лоштыш иквäреш пäшäлӹмӹ кӹлвлä, шамаклан вескид сäндäлӹквлä доно кӹл кычымы политика, безопасность, полици дä эмиграци доно кӹлдäлтшӹ махань-шон ядмашвлä пырат. Ти шотышты техень документвлäм ярыктымы дä пингӹдемдӹмӹ.

Римӹштӹ пингӹдемдӹмӹ договор -1958

Европан Экономика Ушнымашым (ЕЭУ) ӹштӹмӹ. Ти договор семӹнь сола хозяйство политика, таможньывлä, нӹл ирӹк (товарвлäн, сервизӹн, капиталын дä пäшä вин сäндäлӹк гӹц сäндäлӹкӹшкӹ каштын кердмäш) дä конкуренци политика (fирмӹвлä лоштыш äквлä гишäн анзыцок хытырен нäлмӹ ваштареш, кугижäнӹшӹн монополи дä кугижäнӹшӹн субсидивлä ваштареш) ядмашвлäм ярыктымы.

Манстрихтӹштӹ ярыктымы договор – 1993

Сола хозяйство политика дон fинанс ядмашвлäм дä кынам ик вал@тым, евром кычылташ тӹнгäлмӹ гишäн пäлдӹртӹмӹ. Вескид сäндäлӹквлä доно кӹлӹм кычымашты дä безопасность ядмашышты ик лини доно кеäш дä национальный армивлäн ӹшке операцивлäштӹм иквäреш эртäрен кердмӹ гишäн пäлдӹртӹмӹ. Правосуди дон полицилäн икань правилывлäм сирӹмӹ. Медицинӹштӹ, потребительвлäн политикӹштӹ, культурышты, виäнгäш цацышы сäндäлӹквлäлäн окса палшыкым дä пäшä ви политикышты иквäреш пäшäм ӹштäш лимӹ гишäн пäлдӹртӹмӹ. Манстрихтӹштӹш договор парламентлäн Комиссин Генеральный секретарьжы гӹц керäл годым импечмент ядмашвлäм анзыкы лыктын комиссим шäлäтен шуаш правам пуэн.

Амстердамышты ярыктымы договор – 1999

Тырын ӹлäш лимӹ, демократи, гражданвлäн дä эдемвлäн прававлäштӹ гишäн ядмашвлäм анзыкы лыкмы, тӹ сäндäлӹквлä, кыдывлä нӹнӹм шотышкы ак нäлеп, кыце наказымы лин кердӹт, пäлдӹртӹмӹ. ЕУ сäндäлӹквлä лоштыш пӹсмäн контрольым ликвидируйымы. Эмигрант дä беженецвлäн ядмашвлäм униfицируйымы. Пäшä вäрвлäм кӹчäлмäштӹ иквäреш пäшäм тӹнгäлмӹ. Экологи ядмашым анзыкы дä пиш керäлеш лыкмы. Гражданвлäлäн ЕУ-н ярыктымы документвлäжӹ доно пäлӹмӹ лиäш прававлäм пумы. Парламентлäн Генеральный секретарьын лӹмжӹм пингӹдемдäш äль тӹдӹм яралеш лыкташ правам пумы.

Ниццышты ярыктымы договор – 2003

25 сäндäлӹкäн ЕУ-ш йäмдӹлäлтӹн, у законвлäм пингӹдемдӹмӹ. Сäндäлӹквлäн прокуратурывлä лошты иквäреш пäшäм ӹштäш манын, Еуройуст лӹмäн органым ӹштӹмӹ. Иктä-махань сäндäлӹкӹштӹ эдемӹн прававлäжӹм пыдыртымашты кого акситӹвлäм цаклымы паштек, тӹ сäндäлӹклäн субсидивлä дон @кым пуаш праважым ямдымы гишäн пäлдӹртӹмӹ.