Венгр сӹлнӹшая кӹдӓлӓш курымвлӓн

Валгыды Иштван гишӓн сирмӓшвлӓ. Иллюстрациӓн венгр хроникы гӹц

Венгр сӹлнӹшая кӹдӓлӓш курымвлӓн

Венгри кугижӓнӹш дон культурыжы покшал курымвлӓн

Христиӓн ыдылмы овуцаш сӓрнӓлтмӹ паштек, сӓндӓлӹкӹштӹ пӹсӹн важвлӓжӹм феодализм колтен. Мӱлӓндӹм ӹшке лоштышты корона дон церкӹ пайыленӹт. Кугижӓнӹшӹм ял вӹкӹ шагалтымашты дӓ виктӓрӹмӹ пӓшӓвлӓм организуйымашты кого рольым Валгыды Иштван (1001—1038) мадын. Тӹдӹ сӓндӓлӹкӹн пӹсмӓнвлӓжӹм кымдаэмден: йыдвелнӹ дӓ ирвелнӹ Карпат кырыквлӓ якте, кечӹвӓлвелнӹ Сава дон Дунай якте, вадывелнӹ альпывлӓ якте. ЬИИ-шы курымын тӹнгӓлтӹшӹштӹжӹ Венгри дон Хорвати ик кугижӓнӹшкӹ ушналтыныт дӓ тӹдӹн территорижӹ адриан тангыж якте шыпшылтын. Венгри тӹ пӹсмӓнвлӓ кӧргӹштӹжӹ 1541-шӹ и, туроквлӓн агресси якте ӹлен. Кӹдӓлӓш курымвлӓн культурын шипкӓ рольым церкӓн центрвлӓ мадыныт. Кугижӓ Иштван сӓндӓлӹкӹштӹжӹ 10 епископствым ӹштен дӓ епископвлӓэш Богеми, Итали, Франци, Германи гӹц церкӹ пӱэргӹвлӓм ӱжӹн. Нӹнӹ цилӓн бенедиктинвлӓ ылыныт — церкӹм уэмдӹмӹ верц шалгышы Клун группын членвлӓжӹ. Бенедиктинвлӓ венгрвлӓм христиӓн верӓш сӓртӓш палшенӹт (910-шы и гӹц тӹнгӓлӹн). 996-шы ин Паннонхалмашты Венгрин пӹтӓриш мынастирӹм пачмы лин, кыдын йӹр культура дон шӹнцӹмӓш (наука) виӓнгӓш тӹнгӓлӹнӹт. Варажы сӓндӓлӹк мыч шукы мынастирӹм пачмы ылын, кыдывлӓн культура виӓнгдӹмӓштӹ рольыштым изиэш шотлаш ак ли. Епископ дон абатвлӓ сирен мыштенӹт дӓ кыды-тидӹн пӓшӓштӹ кӹзӹт якте перегӓлт кодын.

Бенедиктинвлӓ цаткыды кӹлӹм Франци доно кыченӹт дӓ роман стиль доно чангымы церкӹвлӓ дон мынастирвлӓ архитектурышты доно тӹ жепӓш Франциштӹш церкӹвлӓ гӹц когонжок ак айыртемӓлтеп. ЬИИ-шы курымын монгол-тадарвлӓ Венгри якте шот дӓ тенге Франци доно кӹлвлӓ кӹрӹлтӹт. Тӹ жепӹн сӓндӓлӹкӹш у манаквлӓн шӱмбелкымдемвлӓ* (тидӹ рушла братство) толыт (доминиканвлӓ 1221-шӹ ин дӓ францисканвлӓ 1232-шы ин).

Венгри лӹмӹнок Вадывел Европа доно кӹлвлӓм кычаш цацен, но тӹнӓмок ирвел донат кӹлвлӓ ылыныт. Шамаклан, Геза I (Géza I) короныжым Византин кугижӓ Микаэл Дунаалын кид гӹц нӓлӹн, Венгрин кугижӓн тетявлӓштӹм Византи дон Киевӹштӹ тымдымы. Пӹтӓриш халаштыжы андрашым (andrás), весӹштӹжӹ Бела И-шӹм. Вес кугижӓ кудвичӹвлӓ гӹц ӹдӹрӹм нӓлмӓш дон марлан кемӓшӓт культура дӓ выжалымаш кӹлвлӓм цаткыдемдӓш палшенӹт.

Венгри Кугижӓ кудвичӹ дӓ рыцарь культура

Бела III-шы (Бéла III, 1172—1196) кугижӓ дӓ тӹдӹн Имре дон |ндре эргӹвлӓжӹн жепӹн Венгри пӹсӹн виӓнгӓш тӹнгӓлӹн. 1188-шӹ ин йылен кешӹ |стергом кафедральне церкӹ вӓреш ум дӓ когоракым чангаш тӹнгӓлмӹ- тидӹжӹ Венгри кыце виӓнгеш, тӹдӹм анжыктен кердӹн. Тӹ жеп доно кӹзӹт якте перегӓлт кодшы гестаат кӹлдӓлтӹн, кыдын авторжы анонимус лӹм доно пӓлӹ ылеш. Пӓшӓштӹжӹ тӹдӹ «магистр П.» лӹмӹм веле анжыктен. Геста- тидӹ хронологидеок сирӹмӹ хроника.

Венгрим пӹтӓри у мӱлӓндӹш кандышы арпадын йыхшы вуйлатен. 1301-шӹ ин ти йых пӹтен дӓ 200 и нӓрӹ сӓндӓлӹкӹм махань-шон йыхвлӓ гӹц ылшы кугижӓвлӓ вуйлатенӹт. XIV-шӹ курымын Венгриштӹ доминиканвлӓн дӓ францисканвлӓн 80 нӓрӹ мынастир ылын, кыдывлӓ кердмӹштӹ семӹнь культурым виӓнгдӓш цаценӹт. Церкӹвлӓмӓт пиш шӹрен чангымы, мынастирвлӓ гӹц пасна ти пӓшӓм халавлӓ дон кого солавлӓӓт ӹштенӹт. Тенге манмы, кӱшӹл культурым шӹренжок кугижӓвлӓн кудвичӹштӹ виӓнгдӹмӹ. Изобразительне кунстым анжалаш гӹньӹ, тӹ жепӹн венгрвлӓ логӹц шукы яжо артньык ылын. Тидӹ гишӓн, шамаклан, Колошвар шӱмбелвлӓн Мартон дӓ Дьӧрдь доно ӹштӹмӹ Валгыды Йӱрин скульптурыжат попа. Ти скульптурым Прага дворецӹш йӓмдӹлӹмӹ ылын. Тӹ жепӹн рисуйымы пӓшӓвлӓ Нью Йоркыштыш Морган Либрары библиотекӹштӹ дӓ Будапештӹн Национальне библиотекӹштӹ перегӓлтӹт.

XIV-шӹ курымын Венгри кугижӓвлӓ анйоу йых гӹц ылыныт, вараракшы Сигизмунд кугижӓ вуйлатен. Ти курымын кугижӓн кудвичӹштӹ халыквлӓлоштыш вӓшлимӓшвлӓ, хытырымашвлӓ эртенӹт дӓ техень мероприятивлӓ культурым виӓнгдӹмӓшӹмӓт тергенӹт.

XIV-шӹ курымын кокшы пелӹжӹ эртӹмӹкӹ, культурышты церкӹн рольжы льыскыдемӓш тӹнгӓлеш. Кугижӓн кудвичӹш пӓшӓм ӹштӓш юриствлӓмӓт нӓлӓш тӹнгӓлӹнӹт, кыдывлӓ хроникӹвлӓмӓт сиренӹт. Тенге гӹнят, Италиштӹш, Германиштӹш, Франциштӹш ӓль англиштӹш гань культурым кымдан виӓнгдӹмӓш шачын кердде. Тидӹм ӹштӓш манын, ушемкымдемӹм дӓ тӹдӹн структурывлӓм яжон организуен мыштымыла ылын. Университетвлӓм Венгриштӹ кӹдӓлӓш курымвлӓнок пачмы, но нӹнӹ кӹтӹк жеп веле ӹштенӹт. (Печ 1367, Обуда 1395, Позонь 1467). Книгӓвлӓм пецӓтлӹмӓшӹмӓт типографи станокым шанен лыкмы паштек эче шукы вычымыла ылын. Но кӹтӹк жеп Будашты 1473-шы инок андраш Хессӹн типографижӹ ӹштен. Иктешлен келесӓш гӹньӹ, тӹ жепӹн кыце университет, тенгеок книгӓ лыкмашат виӓнг шоктыделыт ылын, седӹндоно культурат эче Покшал Европын кӱкшӹцӹшкӹ виӓнг шоктыде.

Венгрин латин йӹлмӓн сӹлнӹшая. Легендӹвлӓ

Венгриштӹ латин йӹлмӹлӓ сирӹмӹ текствлӓ лошты махань-шон документвлӓм, закон дон правилывлӓм (шамаклан кугижӓ Тапани доно погымы эргӹжӹвлӓлӓн согоньвлӓ Де институтионе морум ад Емерицум дуцем) дӓ легендӹвлӓм моаш лиэш. Легендӹвлӓ халыклан туан историм ынгылдарымашты кого рольым мадыныт. Легендӹвлӓ гӹц Тапанин характержӹ гишӓнӓт венгрвлӓ пӓлӓт.

1077-шӹ и доно датируйымы «Тапани гишӓн легендӹштӹ» пуры кымылан, йымым ыдылшы шонгы тьотя гишӓн сирӓлтеш. Лачокшымат гӹньӹ Тапани пӹсӹ ышан, пингӹдӹ кымылан дӓ мам шанен шӹнден, тӹдӹм шокташ цацышы ылын. Легендӹн «самыньжым» теве кышты моаш лиэш: тӹ жепӹн Тапаним канонизируйымы процесс кеен, седӹндонат тӹдӹн характержӹм тенге анжыктымы. Тапани гишӓн легенда семӹньок, тӹдӹн эргӹжӹ принц «Имре Валгыдын легендаат» изиш пропаганда семӹнь сирӹмӹ. Ти легендӹвлӓ «Клуни» группын шӱлӹш доно сирӹмӹ ылыт дӓ нӹнӹм мынастирвлӓштӹ лыдаш сирӹмӹ ылын.

Легендӹвлӓм тенгеок политине пропаганда семӹнь кычылтмы дӓ техеньвлӓжӹ, кӧргӹштӹ доно молы гӹц айыртемӓлтӹт. Тӹ жепӓш легендӹвлӓ йӹлмӹштӹ доно геставлӓ докы лишӹл ылыт, тенге нӹнӹ геставлӓн функциштӹмӓт ӹштен шалгенӹт. Шамаклан, Кугижӓ Валгыды Ласлон легенда" (1200 ивлӓ) тидӹ гишӓн попа.

Йымы ыдылмы поэзи

Йымы ыдылмы поэзим анжалаш гӹньӹ, кӹдӓлӓш курымвлӓн шӹренок гимнвлӓ вӓшлиӓлтӹт, кыдывлӓ венгр валгыдывлӓм (свӓтӧйвлӓм) мактенӹт. Гимнвлӓм ЬИИИ-шы курымын сирӓш тӹнгӓлмӹ, нӹнӹн авторвлӓштӹ пӓлӹдӹмок кодыныт. Гимнвлӓм Валгыды Иштван (Цорде, жоце, менте пура…), Валгыды Имре (Плауде паренс Паннониа…) дӓ Валгыды Ласло (Ножае лаудис аттолламус…) лӹмеш сирӹмӹ.

Кӹдӓлӓш курымвлӓн латинлӓ сирӹмӹ пӓшӓвлӓ логӹц монгол-тадарвлӓ ваштареш кредӓлмӹ гишӓн шайыштшы ойхырымаш мыры Планцтус деструцтионис Регни Хунгариае пер Тартарос кымдан пӓлӹмӹ ылеш. Ти событивлӓ шукы мырым дӓ легендӹм шачыктенӹт, кыдывлӓ молнамшы сирӹмӹ канонвлӓм пыдыртен, сирӹмӹ ылыт. Гимнвлӓ дон мырывлӓ гӹц пасна кӹдӓлӓш курымвлӓн проповедьвлӓм сирӹмӓшӓт кымдан шӓрлен кен ылын. Лӹмӹнок ти жанр XIV-ӹ курымын популярне лин. Ти жанр доно сирӹшӹ авторвлӓ логӹц францискан манак Пелбарт Темешварын (Pelbárt Temesvár, 1440—1504) лӹмжӹм пӓлдӹртӓш лиэш, кыдын Stellarium coronae Mariae Virginis (Страссбург, 1496) дон Pomerium sermonium (Хагенау, 1499) пӓшӓвлӓжӹ вес халыквлӓ лоштат пӓлӹмӹ линӹт. Ти автор пӓшӓвлӓштӹжӹ кыце проповедьвлӓм сирӹмӹлӓ, тӹдӹм ынгылдара дӓ францисканвлӓ дон доминиканвлӓ лоштыш кешӹ хытырымаш семӹнь сирӹмӹ ылеш.

Историм сирӹмӓш

Кӹзӹт якте перегӓлт кодшы геста XIII-шы курымын сирӹмӹ ылеш. Тидӹм сирӹшӹлӓн варарак анонимус лӹмӹм пумы. анзыл шаяштыжы автор дворян йых гӹц ылмыжым, Франциштӹ тыменьмӹжӹм дӓ Бела кугижӓн кудивичӹштӹ сирӹшӹн пӓшӓм ӹштӹмӹжӹм пӓлдӹртӓ. анонимусын гестажы венгрвлӓн у мӱлӓндӹш толмышты гишӓн шайыштеш, сирӹмӹ стильжӹ пиш яжо, проза доно сирӹмӹ гӹнят, тӹштӹ рифма цаклалтеш, кынамжы тидӹм лыдыш семӹнят лыдаш лиэш.

Попашат уке, геставлӓм анонимус гӹцӓт анзыц сиренӹт. Лин кердеш, пӹтӓриш геставлӓм 1060, 1100 дӓ 1170-шы ивлӓ кытлан сирӹмӹ. Ти гестывлӓ кугижӓн династижӹ, кугижӓн привилегивлӓжӹ гишӓн шайыштыт дӓ мам кугижӓ ӹштӓ, цилӓ тӧр ӹштӓ-шанымашвлӓм анзыкы лыкмы.

Вес геста, кыдым кӹзӹтӓт лыдаш лиэш Цармен мисерабиле маналтеш. Тидӹм 1244-шӹ ин сирӹмӹ дӓ тӹдӹн авторжы итяльян пӱэргӹ Рогериус ылеш, кыды 1241—1242-шы ивлӓн монгол-тадар ваштареш кредӓлмӓшвлӓ гишӓн сирӓ.

XIII-шы курымын сирӹмӹ геставлӓ логӹц сек пӓлӹмеш Симон Кезайын (Simon Kézai) Геста Хунгарорум-жы (1283 и кытла) шотлалтеш. Кезай Италиштӹ университетӹштӹ тыменьӹн дӓ Йорданес дон Готтфрид Ветерболайын хроникӹвлӓштӹ доно пӓлӹмӹ ылын. Тидӹ гӹц пасна Нибелунгвлӓн мырывлӓмӓт (Нибелунгенлиеде) лыдын кердӹн. Ти гезашты венгрвлӓн у мӱлӓндӹш толмышты дӓ кугижӓ Ласло ИЖ-шӹ гишӓн шайышталтеш. Кыды вӓрежӹ автор первирӓк сирӹмӹ хроникӹвлӓн пӓшӓвлӓм копируя, кыды вӓрежӹ ӹшке фантазижӹм пиштӓ. анйоу йых гӹц ылшы кугижӓвлӓн жепӹн хрониквлӓлӓн шукы пӓшӓ ылын. Нӹнӹ кыце эртӹш жепӓш, тенгеок ӹшке жепӓш событивлӓм кымдан анжыкташ цаценӹт. Хрониквлӓ Кӹдӓлӓш курымвлӓн лиӓлтмӓшвлӓм ик шӹртӹ доно кӹлден, 1358-шӹ ин Képes Krónika (Картинӓн хроника) кого хроникӹм сиренӹт.

Хроникӹвлӓ гӹц пасна кӹдӓлӓш курымвлӓн историм сирӹмӓшӓт махань-шон формывлӓ доно виӓнгӹн. Шамаклан, Кого анйоун Лайош I-шӹн ӹлӹмӓш гишӓн шайыштшы пӓшӓ документвлӓн негӹцеш сирӹмӹ лин. Ти шотышты образец семӹнь Гуллелмус де Нангисӹн Лӱдвиг IV-шӹ гишӓн сирӹмӹ пӓшӓжӹ лин кердӹн. 1487-шӹ ин светский эдем доно сирӹмӹ пӹтӓриш хроника, «XV-шӹ курымын истори» лӓктеш. Тидӹн авторжы Йанош Турочи (János Thuróczy) ылеш. Тӹдӹ историм кугижӓвлӓ доно веле агыл кӹлден, ти автор семӹнь халыкын историштӹ дворянвлӓӓт кого рольым мадыт, седӹндонат тӹдӹн пӓшӓштӹжӹ кугижӓвлӓн династи ӧрдӹж гӹц толшы Йанош Хуниади дӓ тӹдӹн эргӹжӹ кугижӓ Матиаш гишӓн сирӓлтеш.

Венгр йӹлмӹлӓ cирӓш тӹнгӓлмӹ. Сек тошты ӓштемиквлӓ

Сек тошты перегӓлт кодшы венгр йӹлмӹлӓ сирӹмӹ текст «Кӓп проповедник» (Halotti beszéd) маналтеш, кыды 1150 и кытлан латин йӹлмӹ гӹц сӓрӹмӹ. Иктӓ шӱдӹ и эртӹмӹкӹ пӓлӹдӹмӹ поэт-пастор Геоффрой де Бретайльын (колен 1196) латинлӓ сирӹмӹ «Мариан мӓгӹрӹмӹ мырыжы» докы интересӹм лыктын дӓ тидӹм венгр йӹлмӹш сӓрен. Ти сӓрӹмӹ пӓшӓ «Тошты венгр Мариан мӓгӹрӹмӹ мырыжы» (Ómagyar Mária siralom) лӹм доно пӓлӹ ылеш. Мырым пиш ирӹк йӧн доно сирӹмӹ дӓ седӹндонат ӹшкевуя ылшы произведени семӹнят тидӹм анжаш лиэш. Тӹнгжӹм литурги текст церкӹлӓн служышашлык ылын, но ти мырыштыш лыдышвлӓ церкӹ текстӹн канонвлӓм пыдыртат дӓ тенге нӹнӹ ирӹкӓн лыдышыш сӓрнӓлтӹнӹт. Лыдышвлӓ трохей доно сирӹмӹ ылыт, седӹндонат автор образец семӹнь первирӓк сирӹмӹ лыдышвлӓм анжен кердӹн. Нӹнӹжӹ кӹзӹт якте перегӓлт кодделыт. Мариан мӓгӹрӹмӹ мырышты ойхырышы, шамжым ямдаш тӹнгӓлшӹ Мариа эргӹжӹн хӹрестӹжӹ анзылны мӓгӹрен шалга дӓ йӓнгжӹм ладнангдараш цаца.

Рыцарьвлӓн поэзиштӹ

Церкӹ тематикӓн поэзи годымок кӹдӓлӓш курымвлӓн рыцарьвлӓн поэзи виӓнгӹн. Ти жанран поэзин виӓнгмӹ жепшӹ кужыжок ылде. Кыце лиричне, тенгеок эпичне рыцарьвлӓн поэзи Венгриштӹ келгӹ важвлӓм колтен кердде, но тидӹм воксеокат пӓлӹделыт, манын ана керд. Рицарьвлӓн поэзи кымдан венгр дворянвлӓ лошты пӓлӹмӹ ылын. Шамаклан, техень лӹмвлӓ венгрвлӓ лошты вӓшлиӓлтӹт: александр, ахилес, Приамос, Гектор, Хелена, Тристан, Роланд дӓ молат), кыдывлӓ вескид сӹлнӹшаявлӓ гӹц сӓрӹмӹ пӓшӓвлӓ гач толын кердӹнӹт. Тидӹ гишӓн теве ма попа: хроник анонимус гестан анзыл шаяштыжы «Роман де Троиен» (Троя гишӓн роман) латинлӓ сӓрӹмӹжӹ гишӓн пӓлдӹртӓ. Дӓ, лин кердеш кымдан пӓлӹмӹ романым венгрлӓӓт таманяр верси доно сӓрӹмӹ ылын. Тидӹ гишӓн ти романын кечӹвӓлвел слявян йӹлмӹвлӓш сӓрӹмӹ вариантвлӓӓт попат, кышты венгр йӹлмӹн конструкцивлӓ цаклалтыт.

XIV-шӹ курымын венгрла геройвлӓ гишӓн шайыштмаш дон мырывлӓӓт ылыныт. Нӹнӹ логӹц иктӹ, Миклош Толди гишӓн шайыштшы Схансон де гесте кымдан пӓлӹмӹ ылеш. Ти мырын сирӹмӹ вариантжы кодде, но темӹжӹ халык поэзиш ванжен дӓ курымвлӓ доно халык лошты ӹлен. Варажы ти мыры инспирацим сирӹзӹвлӓлӓнӓт пуэн, Шамак толшеш, ЬИЬ-шӹ курымын Йанош арань Миклош Толди гишӓн романым вӓк сирен. Схансон де гесте-штӹ француз шансонвлӓн (мырывлӓн) кишӓвлӓ кайыт дӓ тенге нӹнӹн образец семӹнь ылмыштым пӓлдӹртӓш лиэш. Кӹдӓлӓш курымвлӓн рицарь мырывлӓ дон шайыштмашвлӓ пумагаэш сирӹмӹ пӓшӓлӓ перегӓлт кодделыт.

Легендывлӓ дон тымдымаш текствлӓ

Кӹдӓлӓш курымвлӓн светский литература ямын гӹньӹ, XIII—XIV-шӹ курымаш йымы ыдылмы текствлӓ гӹц махань-шон кӓтӹквлӓ кодыныт. Сек тоштыжы нӹнӹ логӹц 1310-шы и доно датируйымы «Принцесса Маргитӹн легендыжы» (Margit királylány legendája) ылеш. Ти легенда XIII-шы курымын ӹлӹшӹ кугижӓн ӹдӹржӹ гишӓн шайыштеш, кыды Дунай тӹрӹштӹш мынастирӹш манашкеш кеен дӓ цилӓ ӹлӹмӓшӹжӹм мистикӓн экстазым кӹчӓлмӓштӹ эртӓрен. Ти пӓшӓ гӹц кӹдӓлӓш курымвлӓн мынастир ӹлӹмӓш гишӓн пӓлен нӓлӓш лиэш. Маргитӹн характержӹмӓт яжон анжыктымы- тӹдӹ кок тӱным-бал доно кредӓлеш: ма лачокшымат йӹржӹ улы дӓ мам религин канонвлӓжӹ тымдат. Маргитӹн характерӹштӹжӹ протест цаклал-теш, тӹдӹм, 7 иӓш ӹдӹрӹм Польша кугижӓн эргӹжӹлӓн йӱт. ӹдӹрӓш тидӹ ваштареш шагалеш дӓ ӹшкӹлӓнжӹ мынастирӹм айыра. Шайыштмы стильжӹ доно ти легенда пиш яжо ылеш. XVI-шы курым гӹц венгр йӹлмӹлӓ сирӹмӹ 150 тымдымы текст дон легенда перегӓлт кодын. Ти пӓшӓвлӓштӹ шӹренжок кугижӓвлӓн, дворянвлӓн дӓ церкӹ эдемвлӓн ӹлӹмӓшӹштӹ гишӓн сирӓлтеш.

Библим сӓрӹмӓш

Венгрла Библим сӓрӹмӹ пӹтӓриш пӓшӓм 1430—1440-шӹ ивлӓ лошты ӹштӹмӹ. Сӓрӹшӹвлӓжӹ Прага университетӹм тымень лӓкшӹ Тамаш дон Балинт свӓшеньӹквлӓ ылыныт. ӹшке пӓшӓштӹм нӹнӹ туан велнӹштӹ, Шеремшегӹштӹ тӹнгӓлӹнӹт дӓ инквизици гишӓн тӹдӹм Карпат кырыквлӓ лошты пӹтӓренӹт. Шеремшег кымдем вес регионвлӓ доно тӓнгӓштӓрен, тыменьшӹ эдемвлӓ доно айыртемӓлтӹн дӓ тенгеок анзыцырак кешӹ регион семӹнь пӓлӹмӹ ылын. Кым йогы (ӓнгӹр) сирвлӓштӹ шыпшылт вацшы кымдемӹн халавлӓштӹжӹ паянрак дӓ тымден лыкмы эдемвлӓ ӹленӹт, кыдывлӓ Кӱшӹл Итали, Венеци, дӓ Прага доно кӹлвлӓм кыченӹт. Корнышты каштшы эдемвлӓ сага ти халавлӓш махань-шон у идейӹвлӓ толыныт дӓ ӹлӹзӹвлӓ махань-шон религивлӓн ылмышты гишӓн пӓлен кердӹнӹт. Сӓрӹмӹштӹ годым Тамаш дон Балинт пиш когон керӓл пӓшӓм ӹштенӹт: нӹнӹлӓн библи дӓ теологи терминвлӓм шанен лыкмыла ылын. Нӹнӹ якте ти кого пӓшӓм ӹштӹмӹ ылде. У шамаквлӓм шанен лыкмы гӹц пасна ти кок свӓшеньӹк венгр йӹлмӹн орфографижӹмӓт паремдӓш цаценӹт. Сӓрӹмӹ пӓшӓштӹштӹ Тамаш дон Балинт ӹшке пӓлӹквлӓштӹмӓт коденӹт: кердмӹ семӹньӹштӹ библин текстӹш ӹшке гӹцӹнӹштӹ ушемкымдем ядмашвлӓмӓт пыртенӹт. Тиштӹ ӓшӹндӓрӓлде ак ли- кӹдӓлӓш курымвлӓн библим сӓрӹмӓш гишӓнок «еретик» лӹмӹм тышкен пуэн кердӹнӹт. а лыдын-сирен мыштыдымы эдемвлӓжӹм гӹньӹ, Библим лыдаш йори тымдыделыт, тенге эдемвлӓ тӹштӹш шаям ӹшке семӹньӹштӹ ӹнжӹштӹ ынгылеп манын ӹштӹмӹ.

Светский сӹлнӹшая

XV-шӹ курым гӹц тӹнгӓлӹн, светский литературымат сирӓш тӹнгӓлмӹ дӓ тенге ӹнде ти пӓшӓвлӓ перегӓлт кодын кердӹнӹт. Халык поэзиштӹ пӓлӹмӹ геройвлӓн мырывлӓ гӹц пасна школышты ӓль университетӹштӹ тыменьшӹ «студентвлӓн» тенге манмы, вагантвлӓн литература ӹшкӹмжӹм анжыкташ тӹнгӓлӹн. Жанрвлӓм анжалаш гӹньӹ, нӹнӹм лыдышвлӓэш, ушемкымдем сатиреш дӓ яратымаш мырывлӓэш шелӓш лиэш. Истори тематикӓт ӧрдӹжеш кодымы агыл, тидӹ гишӓн Матиаш кугижӓн туроквлӓ ваштареш кредӓлмӹжӹ гишӓн «Сабачин кредӓлмӓш» (Сзабáцс жиадала, 1476) мыры шайыштеш. Ти мырын йӹлмӹжӹ специалиствлӓм лӹмӹнок интересуя, тӹдӹ пиш яжон, модерн семӹнь сирӹмӹ. Лин кердеш, мырын авторжы образец семӹнь венгр мыры традицивлӓм шотыш нӓлӹн, пиш ӹжӓл, мол техень сирӹмӹ документ перегӓлт кодде. Тыменьшӹ эдемвлӓ тӹ курымвлӓн техень лыдышвлӓм пумагаэш сирен, переген кодаш цацыделыт- нӹнӹ эче туан йӹлмӹн ӓкшӹм ынгылыделыт дӓ тенге венгрла сирӹмӹ поэзин официальне, латинлӓ сирӹмӹ поэзи ӧрдӹжеш кодын.

Вагантвлӓн лыдышвлӓ логӹц интереснеш дӓ типичнеш Михаль Сабаткайын (Mihály Szabatkai) лыдышыжым шотлаш лиэш, кыды Хорватин банжы Петер Берислон туроквлӓ ваштареш кредӓлмӹжӹ гишӓн шайыштеш (Цантио Петри Берисзло, 1515).

Кыды-гынамжы светский литература пӓшӓвлӓм церкӹ тематика донат келшӹштӓрӹмӹ, тидӹм, шамаклан «Валгыды Ласло гишӓн мырышты» (Ének Szent László királyról) ужаш лиэш. Изи дӓ кӹдӓлӓш дворянвлӓн анжалтыш доно Ференц апатын 1523-шы ин сирӹмӹ Cantiléna лыдышыштыжы ушемкымдемӹн сословивлӓ гишӓн сирӓлтеш. Ти лыдыш Венгрим туроквлӓ доно шин шӓлӓтӹмӹ анзыц сирӹмӹ ылын, седӹндонат автор сатира йӧнӹм кычылт, туан сӓндӓлӹкӹн тӹ жепӓш ӹлӹмӓшӹжӹм анжыкта. авторын критика лӹвӓкӹ церкӹ эдемвлӓ, паян дворянвлӓ дӓ хресӓньвлӓ вӓрештӹнӹт.

Тидӹ доно кӹдӓлӓш курымвлӓн венгр литература пӹтӓ, манын кердӹнӓ. Тидӹ паштек сӹлнӹшаяш у темӹвлӓ, у стильвлӓ, у идейӹвлӓ толыт. Ренессансат трӱкок толын шагалде, тӹдӹн цӹрежӹ XV-шӹ курымын мычашышток пӓлдӹрнӓш тӹнгӓлӹн.