Венгрлӓ вараш барокко сӹлнӹшая
Венгрлӓ вараш барокко сӹлнӹшая
Аристократин поэзижӹ
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]XVII-шӹ курымын кугижӓн ӓль герцогын кудвичӹ докы лишӹл ылшы поэтвлӓ чӹдӹнжок ылделыт. Шукы аристократ ӹшкежӓт лыдышвлӓм сирӓш цаценӹт дӓ Балассилӓн подражаен сиренӹт. Нӹнӹ логӹц техень лӹмвлӓм пӓлдӹртӓш лиэш: граф Балинт Баласса (Бáлинт Баласса, 1626—1684) поэт Б. Баласси тӹдӹлӓн таманяр пылвуй гач родняжы лиэш, Ласло Листи (Listi László, 1628—1663) (мошеннӹк дӓ фальшивомонетчик ылын гӹнят, венгр сӹлнӹшаяэшӓт кишӓжӹм коден), паян дворянин, музыкын кого тӓнгжӹ Пал Эстерхази (Pál Esterházy, 1635—1712), философин доктор Иштван Кохарилла (István Kohárylla, 1649—1731).
Барокко стиль доно сирӹшӹвлӓ лошты ӹдӹрӓмӓшвлӓӓт ылыныт, Шамаклан, Эржебет Ракоци (Erzsébet Rákoczi), Магдолна Эстерхази (Magdolna Esterházy), Кристина Чаки-Берчений (Krisztina Csáky-Bercsányi) дӓ Мариа Сечи (Mária Széchy). Тӹ жепӓш сек яжо поэтессеш Ката Сидониа Патрӧчи (Kata Szidónia Petrőczy, 1662—1708) шотлалтеш. Тӹдӹ 50 нӓрӹ лыдышым сирен, Шукыжок нӹнӹ логӹц йымылан ӹнянӹмӓш гишӓн ылыт. Но тӹдӹн яратымаш гишӓн лыдышвлӓжӹ пиш виӓнвлӓ ылыт. Лыдышвлӓ гӹц марыжы тӹдӹм алталымы гишӓн пӓлен нӓлӓш лиэш, тенге ойхырышы, яратышы, шӹдӓн, ревнуйышы поэтесса техень лыдышвлӓм сирен. ӓтямӱлӓндӹ гишӓн сирӹмӹ лыдышвлӓжӹ Габсбургвлӓ ваштареш ылыт, ик лыдышыжы Ракоцин маршым ӓшӹндӓрӹктӓ.
Рококо поэзи
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]Итӹрӓ вӹрӓн рококо поэтеш венгр сӹлнӹшаяшты Ласло Амаден (Lászlo Amadén, 1703—1764) шотлалтеш. Косир млоца ӹшке карьерӹжӹм Италиштӹ гусар офицер семӹнь тӹнгӓлӹн, австрин армиштӹ служен дӓ ти гедонистӹн ӹлӹмӓшӹжӹ Мариа Терезан кугижӓ кудвичӹштӹ пӹтен. Тӹдӹлӓн поэт лиӓш вуйта йымок пуйырен, тӹдӹ пиш яжон цевер формывлӓм кычылтеш дӓ ма цевер ылеш-тидӹм пиш яжон ынгылен. Тӹдӹ эстет ылын.
Ӹшке жепӹнжӹ поэт венгр поэзиштӹ кого дӓ керӓл пӓшӓм ӹштен: поэзин йӹлмӹжӹм уэмден дӓ модернизируен кердӹн. Курымвлӓ эртӹмӹкӹ юклызы (композитор) Золтан Кодай ти поэтӹн лыдышвлӓэш викӹм сирен дӓ тенге нӹнӹ кымдан пӓлӹмӹ линӹт. Поэт семӹнь амаде итӹрӓ вӹрӓн рококо поэт ылеш. Тӹдӹн лыдышвлӓштӹжӹ элегантность дӓ ӹлӹмӓшӹн сусужы анзыкы лӓктӹт, нӹнӹ шӹренжок мырыла шактат.
1740-шӹ ивлӓн тӹнгӓлтӹшӹштӹ Римӹштӹ Петр церкӹштӹ ик поп служен дӓ махань-шон текствлӓм венгр йӹлмӹшкӹ сӓрен. Ти попын лӹмжӹ Ференц Фалуди (Ferenc Faludi, 1704—1779) ылын. Туан сӓндӓлӹкӹшкӹ пӧртӹлмӹкӹжӹ, тӹдӹ кыце ӹшкӹмӹм об]ествышты кычен мыштымыла, техень книгӓм сӓрен, кыды шокшы кӱ вӹкӹ вӹдӹм опталмы ганьы, пӹсӹн выжалымы лин. Жеп эртӹмӹкӹ Фалуди «Тел йыдвлӓ» (Téli éjszakák, 1778) новелла книгӓм лыктеш. Езуитвлӓн организациштӹ шӓлӓнен кемӹ паштек 1773-шы ин Фалуди Вадывел Венгришкӹ ӹлӓш ванжа, дворянвлӓн усадьбывлӓштӹ ӹлен, лач светский поэзим веле сирӓ дӓ тенге Венгрин пӹтӓриш модерн лыдышвлӓ шачыт. Поэтлӓн реальне ӹлӹмӓш лишӹл ылын, дӓ тенге тӹдӹ рококон пӹсмӓнжӹ гӹц лӓктӓш цаца. Шамаклан тӹдӹн кӹтӧзӹвлӓжӹ дворянвлӓ логӹц лӓкшӹ цевер ӹдӹрвлӓ агылеп- нӹнӹ акшак яланвлӓ, халык выргем дон каштшывлӓ, молцавлӓ кӹтӧзӹн панды вӓреш таварым намалыштшы хресӓнвлӓ ылыт. Фалудин лыдышвлӓжӹ халык мырывлӓ докы лишӹл ылыт. Ти яжо поэтӹн лыдышвлӓжӹм вес поэтвлӓ кужы жеп эче образец семӹнь анженӹт.
Ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӹмӓш
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]XVII-шӹ курымын ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӹмӓш пиш популярне ылын. Тидӹ авторвлӓлӓн ирӹкӹм пуэн кердӹн. Ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӹмӹштӹ годым нӹнӹ религи, политика дӓ ушемкымдем мам терген, тидӹ гӹц ӧрдӹжӹштӹ лин кердӹнӹт дӓ пӓшӓвлӓштӹштӹ ӹшке шанымашыштым, мнеништӹм келесен кердӹнӹт. Ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӹмӹ годым авторвлӓ махань-шон сӹлнӹшая элементвлӓм, кӹтӹк лиӓлтмӓшвлӓм, анекдотвлӓм, шайыштмашвлӓм кычылтыныт дӓ тидӹжӹ гӹнь сирӓш яратышывклӓлӓн, лачокат, ирӹкӹм пуэн. Ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓ логӹц кымдан Трансильванин герцогшы Йанош Кеменин (János Kemény, 1607—1662) «ӹлӹмӓшем гишӓн» (onéletírás, 1658) лӹмӓн пӓåӓжӹ ӓкӓн ылеш, кышты Бахчисарайышты, тадарвлӓ доны пленӹштӹ ылмыжы гишӓн сирӓлтеш. ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм шукынок сиренӹт дӓ тӹ жепӹн ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӹшӹвлӓ логӹц Михай Верешмарти кымдан пӓлӹмӹ лин.