Валентин Колумблан 65 и. Сценари. Автор - Микрякова О..С.
Валентин Колумблан – 65 и.
Сценари.
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]1лыдшы. Шукердшенок Моркы велӹм «талант памаш» маныт. Лач ти кымдемӹштӹ мары халыкын шотеш пиштӹмӹ, лӹмлӹ лишӹ шукы эдем шачын кушкын: мары сӹлнӹ шаялан негӹцӹм пиштӹщӹ Сергей Чавайн, писатель дӓ учёный Владимир Мухин, поэтвлӓ Олык Ипай, Николай Мухин, Миклай Казаков, прозаиквлӓ Яков Элексейн, Никандр Лекайн, драматург Сергей Николаев дӓ шукын молат. 2 лыдшы. Лач Моркы кымдемӹшток вес лӹмлӹ эдемӹн тетя жепшӹ эртен – тидӹ Валентин Христофорович Колумб. Анзыкылашы лӹмлӹ поэт пӧртӱн сек сӹлнӹ жепшӹн, шошым, 3 майын 1935 ин Мызенгер лӹмӓн изи солаэш шачын. Мызенгер сола рушла глухариная река лиэш, тӹдӹ кого шӹргӹ лошты шылӹн шӹнзӹн, йӹрвӓш сузывлӓн, мызывлӓн дӓ вес кеквлӓн мырышты йонгалтын. 3 лыдшы. Ӓвӓжӹ – Прасковья Николаевна, пӓшӓм яратышы дӓ пӹсӹ ӹдӹрӓмӓш ылын. Пӹтӓриш марыжым арестуйымыкы, Володя лӹмӓн эргӹжӹм сагажы нӓлӹн, Прасковья Христофор Колумблан марлан толын дӓ колхозышты ровотаен. Валентинӹн ӓтяжӹ - Христофор Степанович Колумб (Декин) волостной исполнительный комитетӹн секрктарьжы ылын. 4 лыдшы. Валентин Колумб ик сирмӓшӹштӹжӹ сирен: «Загадка с фамилией. Отца в честь какого-то святого назвали Христофором. Учился он хорошо. В придачу от учителя за свои успехи получил и фамилию Колумб вместо Декин». 5 лыдшы. Тольым ош тӱняшкӹ. Ӹлӓш мӹнь ам вӓшкӹ. «Ылат уты шытыр», - Ӹш ман ӓвӓмӓт, «Уты логер» манын, Ак пелештӹ ыльы, Ӹлен кодеш гӹньӹ, Ямшы ӓтямӓт. 6 лыдшы.Тӹдӹ кеш войнашкы - Пыжлыш ӹлӹмӓшнӓ. Остатка тарвашым Мардеж сӓрал шуш. Аргамакла анзык Тӹргӹмӓштӹ орлык Пирӹлӓ кечӓлтӹ Мӓмнӓн цӓшнӓн шӱш. 7 лыдшы. Кого Отечественный война тӹнгӓлмӹ годым Валентинлӓн цилӓжӓт куд и веле ылын. Ӓтяжӹ дон Володя ӹзӓжӹ фронтыш кенӹт дӓ пӧртылделыт, кого вырсын тыл салымешӹжӹ ямыныт. Война годшы тетявлӓн ӹлӹмӓшӹштӹ утлаок нелӹ ылын, сола пӓшӓштӹ шукы пӱжвӹдӹм йоктаренӹт, седӹндон нӹнӹ цӓшӓн тетя жепӹм пӓлӹдеок кодыныт.
8 лыдшы. Ӓтямӹн цӹрем пӓлӹдеок кодым; Кымыде сӹнзӓм, пӓлем, колымеш, Логерӹш ойхын качы толмы годым Кымет гӹнь сӹнзӓм, Сӹнзӓвыд лӓктеш…
9 лыдшы. Тӹлзӹ, ой, маханьы! Киндӹ сыкыр ганьы. Орлык – тылык ӹрвезӹн Лемлык санзал нӓр. Но кредӓлӓт – ытлет, Ат лиок кӹцӹзӹ. Мӹньжӹ лим кӹтозӹ, Сакой вольык «цӓр».
Пулыш валтыш ганьым Кидӹш салам нӓльӹм, Ӓтин цылма кого, Лач шӹнгӓлӹкок. Шӹлӓш пиш тыменьшӹ Ик саснан тупешшӹ Ӹштен кого хрестӹм, Шинӓм «фрицлӓок».
10 лыдшы. Мӹньӹ лӹмдӹлделам, Йӓл ломат каштделам, Кердӓм ыльы ӹлен Тангаталаок. Но йӹле мӹнь пачым Халык йо мешӓкӹм, Но мӹнь вӓш ташкальым Йӹлмӹ-цӱдӓ док. «Карем шӹжвӹк манын, Лӹмдӹш мӹньӹм халык: Алык вӓр(ӹ)швлӓ йӹде Юкем йонген тек. Каждый каремъял гӹц Кукшы Вончы якте, Ӓнгыр ганьы тӓвен, Мыры вӹдшу кен.
«Шачмы вӓрем» инструментальный сем йонгалтеш.
11 лыдшы. Валентин изинек природым яратен, шӹренок ӹшкетшӹ шӹргӹ мычкы, ӓнгӹр тӹр мычкы дӓ нырвлӓ мычкы каштын, тенге тӹдӹ природын цевержӹм тӹшлӓш, ӓклӓш, ынгылаш тыменьӹн. Лач тӹнӓм интересный тӓнгӓштӓрӹмӓшвлӓ дӓ метафорывлӓ шачыныт. Лач тӹнӓм Колумбын поэзин айыртемжӹ шачын – поэзин образный системыжы.
12 лыдшы. «Что привело меня в поэзию? Марийский лес… Видимо, такой ответ некоторых удивляет? Правда, правда, я говорю вполне откровенно и серьёзно…
Если перестать бояться леса, он превращается в истинного друга, кормильца и спасителя человека… В лесу я вслушивался в каждый шорох, чутко ловил его дыхание. Только надо понимать его, различать разнообразие голосов деревьев, птиц и зверей». В.Колумб.
1 лыдшы. Туан мары йӹлмӹм яжон пӓлӓш, сӹлнӹжӹм шижӓш, мировоззренижӹм кымдаэмдӓш ӓвӓжӹ гӹц дӓ папажы гӹц тыменьӹн. Вет Прасковья Николаевна ямаквлӓм мастарын шайышт мыштымыжы доно айыртемӓлтӹн. Мӹнь келесен ам керд, Кыце кымылангын Сирӹшӹм сек первый Лыдышемжӹм вӓк. Но газет гӹц, ӓштем, Мырым пӹчкӹн нӓльӹм: «Тӹкнӓ вӓшлиӓш гӹнь…» Шактен ойхынрак.
Сирӹшӹм, приваен Кым куплетӹм: фронт гӹц Пӧртӹлшӹ салтакым Ӹдӹр лиэш вӓш. Виднӹ, улы светлӓн Ойхы толмы годым Йӓнг лекӓрцӹ семӹнь Мыры шачеш цӓш.
2 лыдшы. Шӱм донем тишӓкен
Шижӹм шамак ӓкӹм,
Мӹнь ӹшке мыремлӓн
Шӹжвӹк, мардеж лим.
Маньым: сӹнген стих гӹнь,
Мыры, шӱм кӹрмешкӹ,
Лач шӹжвӹкӹн мыреш
Ямден шуэн вим!
3 лыдшы. Поэт изижӹ годымок, Волаксола школышты тыменьмӹжӹ годымок, лыдышвлӓм сирӓш тӹнгӓлӹн. Кыце ӓшӹндӓрӓ Колумб, лыдышан ик кӹжгӹ тетрадьым тӹдӹ йылатен колтен. Пецӓтлӓлтшӹ пӹтӓриш лыдышыжы – «Комсомольский билет». 15 иӓш ӹрвезӹн шӱм выргыжын сирӹмӹ лыдышлан сӓмӹрӹк композитор Дмитрий Кульшетов семӹм сирен. Тенге у мыры шачын.
4 лыдшы. Комсомольский билет, Шӱмем лишне илет, Шижеш вий модмым рвезе онгем. Ал вӱрем ырыктет, КУмылемым нӧлтет, Сенгымашке ӱжӓт шӱм-чонем.
«Комсомольский билет» мыры йонгалтеш.
5 лыдшы. Иван Григорьевич, Валентинын тымдышыжы, тенге ӓшӹндӓрӓ: «Валентин пиш шотан, шамакым колыштшы ӹрвезӹ ылын. Тыменьмӓштӹ со анзылны кен, молывлӓлӓн палшен шалген. Пиш пӹсӹ ышан, эчежӹ – пиш талантан. Рисуяш дӓ плакатвлӓм сирӓшӓт тыменьӹн, лыдышвлӓм пиш яратен дӓ пиш мастарын лыдын». Пумыр тӹнгӓлтӹш школжы лач Валентинвлӓн томаштышты ылын.
6 лыдшы. Варажы Себеусад (Волаксола) шӹмиӓш дӓ Весшӹргӹ школвлӓштӹ тыменьмӹжӹ годымат анзыкылашы поэт яжо характержӹ доно дӓ уроквлӓштӹ келгӹ ответӹм пумыжы доно айыртемӓлтӹн.Тӹ ивлӓн поэзи докы эче когонрак шӱмӓнгӹн, шукы сирен, пӓшӓвлӓжӹм газетвлӓш колтен. Уроквлӓ паштек 10 уштышым эртен, Моркы солаштышы библиотекышкы книгӓвлӓлӓн толын, мӹнгеш 10 уштышым токыжы ашкедӹн.
7 лыдшы. Колумбым, Весшӹргӹ кӹдӓлӓш школым ши медаль доно тымень пӹтӓрӹмӹкӹжӹ, Писатель ушем Москваш, Алексей Максимович Горький лӹмеш Литературный институтыш, тыменяш колтен. Тӹдӹн тымдышыжы лӹмлӹ руш советский поэт Лев Ошанин лин. Сӓмӹрӹк поэт гишӓн тӹдӹ техень ӓкӹм пуэн: «За время учёбы в Литинституте показал себя человеком ярко талантливым, думающим, упорно работающим над собой. В то же время В.Колумб очень скромен… и очень требователен к себе».
8 лыдшы. 1959 ин, институтым пӹтӓрӹмӹкӹ, Колумб семняжӹ доно Мары республикыш толеш, но Йошкар-Олашты пӓшӓм пуделыт, седӹндон Моркышкы кеӓ, комсомол райкомышты секретарь лиэш. 1961 ин Йошкар-Олашкы толеш, радиокомитетӹштӹ, «Молодой коммунист» газет редакциштӹ, «Ончыко» журналын редакциштӹ пӓшӓлӓ, а 1972-1974 ивлӓн «Ончыко» журналын тӹнг редактор лиэш. 9 лыдшы. «Кыце ик карка вӹдӹштӹ тангыжын келгӹцшӹм, тангыжын тотшым дӓ коэн силажым ат шиж, тенгеок изи лыдышыштат ӹлӹмӓшӹн цилӓ ежӹнгжӹм, кӧргӹ силажым ужаш ак ли. Келешок поэма! Кӓпеш шошы, пелед шагалшы ӹдӹрлӓн яратымаш келмӹлӓок, сӓмӹрӹк ӓвӓн вӹр мадмы жепӹм сылыкын ӓшӹндӓрӹмӓшӹм шӧрӹшӹ изи ӓзӓн веселӓн мадмыжыла шергӹн, вычымын, йӓнг шужышын улы мары литературыланна», - тенге келесен Валентин Колумб поэмын керӓлжӹ гишӓн. Колумбын поэмывлӓжӹ негӹцеш мары поэма у шӱлӹшӹм, силам нӓлӹн дӓ улы Советский Союз кӱкшӹцӹш лыктын.
10 лыдшы. Поэтӹн лиро-эпикыжын ик сек кого дӓ сӹлнӹ произведенижӹ – «Пурылык» поэма. Тӹдӹм автор Горький лӹмеш Литинститутышты тыменьмӹжӹ годымок сирӓш тӹнгӓлӹн, 1965-66 ивлӓн сирен пӹтӓрен гӹнят, варажат тӧрлен дӓ лыдышвлӓм приваен миэн. «Мары поэт «пурылык» манмы шанымашым «эдем» шамак доно иктӹш ушен, сӓндӓлӹкӹм пуры шанымаш, пуры ви доно веле уэмдӓш лиэш манын, тӧр келесен. Пурылык – тӹдӹн поэзиштӹжӹ политический, общественный идей веле агыл, сӹлнӹлыкын, мыры семӹн тӹнгжӹ, эстетика идеалжы». К. Васин.
11 лыдшы. «Пурылык» поэма – тидӹ шукы планан произведени. Автор эдемӹн ӹлӹмӓшӹштӹ вӓржӹ, тӹдӹн шӱм кӧргӹжӹ, сӓндӓлӹкӹн социальный дӓ нравственный цӹрежӹ, творчество дӓ поэт, поэт дӓ власть гишӓн шаныкала. Лачокшы творчествы пурылык, пуры пӓшӓ гӹц пасна лин ак керд, манеш поэт. Пурылыкланат ак ситӹ Ӹштен кердмӹ пурыжат. Тенгеок мӹнят ам ситӹ Макташ шачмы млӓндемӓт. В. Колумб
12 лыдшы. Шачмы мӱлӓндӹ, туан сола, цевер пӧртӱ поэтӹм соок кымылангден шалгенӹт, у образвлӓм шачыкташ йӧнӹм ӹштенӹт. Кыце тьыри ӹшке шачмы вӓржӹм мактен мыра, тенге каждый эдем ӹшке шачмы вӓржӹм лӹмлештӓрӹшӓшлык.
1 лыдшы. Толам седӹндон шӹрен солашкы мӹнь – Мырем кандем ынгараш шӱм вашт… Тьырижӹ ныр циц ак мыралты гӹнь, Ак кел шачаш ыржа лоштыжат.
2 лыдшы. Валентин Колумб туан мары халыкшын ямаквлӓжӹм, легендывлӓжӹм, преданивлӓжӹм яратен, кого тьотявлӓн патырыштым, кӱкшӹ культурыштым, ирӹк верц цӓрнӹде кредӓлмӹштӹм ужын дӓ произведенивлӓштӹжӹ кӱкшӹн ӓклен. «Кечӹн шачмыжы», «Яран кугуза гишӓн легенда», «Ӹлен ылын ик мары», «Алдиар дон ӹдӹржӹ», «Кӓрш мастар», «Йой поп, окмак йымы дӓ церкӹ лӹвӓл крис гишӓн» поэмывлӓ лач фольклор негӹцеш сирӹмӹ ылыт. Каждый поэма – туан халыкын мастар дӓ пӓшӓм яратышы, ире шӱмӓн дӓ пуры кымылан ылмыжым лӹмлештӓрӹшӹ, ӹлӹмӓш гишӓн келгӹн шанаш тӓрвӓтӹшӹ сӹлнӹ шая.
3 лыдшы. Изижӹ годым Валентин марла шайыштде, Москвашты Литературный институтышты марла кыце сирӓш тымдыделыт, но поэт ӹшке шачмы йӹлмӹжӹм пиш яратен, тӹдӹн сӹлнӹжӹм шижӹн дӓ кычылт мыштен, тидӹм ӹштӓш йӓлӹмӓт ӱжӹн:
4 лыдшы. Йӹлмӹ пеледӹшӹм погы: Тӹдӹ ӹлӹмӓшӹштет Пайда сек шергӹ, сек кого, Сек ӹнян ви кидӹштет.
Куш тум ганьок цаткыдемшӹ. Тум ӹлӹштӓшвлӓлӓок Мыра тек шачмы йӹлметшӹ Патыр вуй вӹлнет соок.
5 лыдшы. Тум ӹлӹштӓшвлӓжӹ доно Мир доно хытыра отне. Эдем туан йӹлмӹм монда – Важвлӓжӹ шӓрлӓт кыце?
Уке вет цӓшдӹмӹ кушкыщ, Улы худа мӱлӓндӹ лач. Уке йӹлмӓт незер, кукшы, Улы какырака шӱм ач.
6 лыдшы. Ямдет цевер кымылетӹм – Агыл пиш лӱдӹшӹжок. Йӹлмӹм мондет – халыкетӹм Мондымы доно икток.
Семнян тетявлӓжӹ ганьы Шангок шӱмбел йӹлмӹжӓт: Каждыйжы сӹлнӹ дӓ яжо, Шотан кого-изижӓт.
7 лыдшы. Пиш изи хоть шачмы йӹлмӹ, Ӧрдӹжтӹ ик шамакшат Шачмы мӱлӓндет гӹц нӓлмӹ Лиэш цӹвештӹш рок гань.
8 лыдшы. Поэтын творчествыжым кӱкшӹн ӓкленӹт дӓ соок палшыкым пуэн шалгенӹт Миклай Казаков, Геннадий Матюковский, Ким Васин дӓ молат. Теве М. Казаковын шаяжы: "У него отличный от других голос. Его дыхание просторно,взмах кисти многокрасочный, мышление всесторонне глубокое. Всё это даётся не так легко, требует большого, серьёзного труда. В. Колумб – один из энергичных наших поэтов».
9 лыдшы. Валентин Колумб мары поэзим мировой кӱкшӹцӹш лыктын, тӹдӹн сирӹмӹжӹм руш поэтвлӓ веле агыл, финн-угор поэт-писательвлӓӓт яратен лыдыныт дӓ ӹшке пуры шамаквлӓштӹм келесенӹт.
10 лыдшы. Петер Домокош, венгр писатель: «Валентин Колумб – кызытшы мары поэзин сек кого профессионалжы».
11 лыдшы. «Шӱм кӧргӹ мырыжы цилӓ йылмыштӓт ик семӹнь сӹлнӹн йонгалтеш». Л.Лаулайайнен. Финляндиштӹ Леена Лаулайайнен Колумбын лыдышвлӓжӹм финн йӹлмӹш сӓрен дӓ «Мелодия души на всех языках одна» книгӓм ӹшке оксаэшӹжӹ лыктын.
12 лыдшы. «Поэзи – жепӹн тӹгӹржӹ, ӹлӹмӓшӹн барометржӹ», - манын Валентин Колумб. Поэт ӹшке жепшӹн барометржы ылын, кӹзӹтӓт лыдышвлӓжӹ дӓ поэмывлӓжӹ халык лошты ӹлӓт. Тольым ош тӱняшкӹ, Ӹлӓш мӹнь ам вӓшкӹ, Шӱдӹмӹжӹ шӱмемӹн Курым тек лиэш: Мырем ӹлӹм верцӹн, Ӹлем халык верцӹн, «Шӱндӹкемжӹ» вӹкӹ Ружге рок вацмеш.
Кычылтмы литература
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]1. А. Васинкин. Поэтический мир Колумба. Й-Ола, 2005.
2. А.Веденькин. Луымшо классыште марий литература. Й-Ола, 1987.
3. А. Веденькин. Мары литература. Хрестомати. 11 класс. Й-Ола, 1993.
4. «Валентин Колумб: «™мыремым арам шым эртаре». Шарнымаш-влак. В. Козлов й³мдылен. Й-Ола, 1995.
5. Мары литература. 7 класс. Й-Ола, 2007.