Амишвлӓ
Амишвлӓ (англ. Amish) — цилӓжӹ 200 000 нӓрӹн ылыт дӓ Ушымы Штатвлӓн Пенсельвени, Охайя, Индиана штатвлӓштӹ ӹлӓт. Религиштӹ доно амишвлӓ анабаптиствлӓ ылыт.
Историштӹ
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]Сек первижок амишвлӓ менонит сектанвлӓ ылыныт, нӹнӹм 1600-шы ивлӓн Европышты поктылыныт, тырын ӹлӓшӹштӹ ирӹкӹм пуделыт дӓ тенге изин-олен Америкышкы эмигрируяш тӹнгӓлӹнӹт. Шукынжок тӹшкӹ 1700-шы ивлӓн кен колтенӹт. Шӹренжок амишвлӓ важвлӓштӹ доно Швецарин немӹцвлӓ ылыт. Туан йӹлмӹштӹ немӹц сӹнӓн тошты герман йӹлмӹ, кыдым кӹзӹтӓт кычылтыт, тидӹ гӹц паснажы англ дон немӹцлӓӓт попат. Амиш лӹм сектылан негӹцӹм пушы, квакер Якоб Амманын лӹмжӹ гӹц толеш.
Традициштӹ, ӹлӹмӓш ӓквлӓштӹ
[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]Сек тӹнгжӹм амишвлӓ Библиштӹ мам сирӹмӹ, цила ти законвлӓ доно ӹлӹшӓшлык ылыт, эдемӹм изижӹ годым агыл, а кушмыкыжы веле хӹрестӓт. Ушемкымдем гӹц амишвлӓ изолируялтыныт дӓ ӹшке законвлӓштӹ доно ӹлӓт. Тӹнгжӹм нӹнӹ тоштӹ семӹнь ӹлӹмашӹм шотеш пиштӓт, модерн техникӹм: автовлӓм, тракторвлӓм, телевизорым, телефоным, электричествым ак кычылтеп дӓ кыце 1700-шы ивлӓн эдемвлӓ ӹленӹт, тенге ӹлӓш дӓ ныр пӓшӓвлӓштӹмӓт ӹштӓш цацат. Амишвлӓ шӹренжок имни арававлӓ доно кыдалыштыт. Техникы эдемӹм утла когоэшнӹшӹм ӹштӓ манын амишвлӓ шанат. Изолируялтынытат, амишвлӓлӓн махань-шон характерный цервлӓ улы, кыдывлӓ генывлӓштӹ доно кӹлдӓлтӹн, кынамжы мӹшкӹрӓнвлӓ жеп шодеок колышы тетявлӓм ӹштӓт, но тенге гӹнят семнявлӓштӹ коговлӓ, шӹренжок 8-10 тетяӓнвлӓ. Амишвлӓ самолет, поезд дӓ автобус донат ак кыдалышеп, мӹндӹр корнышкы моло лӓктӓш келеш гӹнь, нӹнӹ церкӹштӹ разрешеним ядшашлык ылыт. Амишвлӓ чиӓшӹжӓт тошты семӹнь чиӓт, но школвлӓшкӹ каштыт, нӹнӹн ӹшке школ системӹштӹ улы.