Эдемвлäн права шотышты Европын Судшы (ЭПЕС)

Страсбурыштыш Суд

Эдемвлäн права шотышты Европын Судшы (англла - Еуропеан Цоурт оf Хуман Ригхтс, fр. – Цоур еурпéенне дес Дроитс дел´Хомме, рушла – Европейский Суд по правам человека) – халыквлäлоштыш организаци, кыдын @рисдикцижӹ Европа Согоньыш пырышы, эдем прававлäм перегӹмӹ дä ирӹкӹн тӹнг негӹцвлäжӹ гишäн Европа Конвенцим подписäйӹшӹ, тӹдӹм шотышкы пиштӹшӹ сäндäлӹквлäштӹ виäн ылеш. Тӹдӹ кыце сäндäлӹквлä лоштыш эртäрӹмӹ пäшäвлäм, тенгеок частный эдемвлäн исквлäштӹм анжа. Россий Fедерацин гражданвлäжӹ 5-шӹ май 1998-шӹ и годшен ти Судышкы ӹшке ядмашвлäштӹм колтен äль ядмашвлäштӹ доно лäктӹн кердӹт.

Кыце тӹнгäлäлтӹн

3-шы сентябрьӹн 1953-шы ин эдемӹн прававлäжӹ верц шалгышы Европын Конвенцижӹ эдемӹн прававлäжӹм декларируен веле агыл, тенгеок кыце ти прававлäм перегӹмӹлä дä кыце нӹнӹ верц шалгымыла тӹ механизмӹмäт ӹштен. Пӹтäрижӹ гӹнь эдемӹн прававлäжӹм тергӹшӹ, нӹнӹм вäнгӹшӹ (контролируйышы) 3 орган ылын - эдемӹн прававлäжӹ шотышты Европын Комисси, эдемӹн прававлäжӹ шотышты Европын Суд дä Европын Согоньын министрвлäн Комитет. Икшӹ ноябрьӹн 1998-шӹ ин кок пӹтäриш орган гӹц иктӹм ӹштӹмӹ – эдем права шотышты постоянно пäшäлӹшӹ Европын Судшым. Тӹдӹ Fранциштӹ, Страсбург халашты Эдемӹн прававлäжӹн Дворецӹштӹ вäрлäнä. Европын Согоньжат тӹшток. Европын Судшы Европын Согоньышкы пырышы сäндäлӹквлäштӹ Конвенцин нормывлäм реализуйымы дä шотеш пиштӹмӹ паштек анжа. Исквлäм fизический эдем, эдемвлäн группа äль правительственный агыл организаци пуэн кердӹт. Тидӹ гӹц пасна сäндäлӹквлääт вес сäндäлӹкӹштӹ законвлä дон нормывлäн пыдыртымым цаклат гӹнь, жалобым сирен кердӹт. 1959-шӹ ин пäшäжӹм тӹнгäлмӹ годшен, 1998-шӹ и якте Европын Судшы тӹжем утла ядмашым анжен лäктӹн дä шукынжок нӹнӹ логӹц, fизический эдемвлäн жалобывлäштӹ. Россий Fедераци Европын конвенцивлäжӹм ярыктымыжы велдӹк, цилäн, кӱ тӹдӹн @рисдикциштӹжӹ ылыт, ӹшке праваштым пыдыртымым цаклат дä пäлäт гӹнь, Европын Судышкы жалоба доно лäктӹн кердӹт. Тидӹ гишäн Россий Fедерацин Конституцин 46-шы статьяштыжат сирäлтеш: ”сäндäлӹк кöргӹштӹш органвлä эдемӹн прававлäжӹн шотышты правовой перегӹмäшӹн йöнвлäжӹм ак моэп гӹнь, тӹнäм Россий Fедерацин халыквлäлоштыш договорвлäм сирӹмӹжӹ велдӹк, цилä гражданинӹн халыквлäлоштыш (международный) органвлäшкӹ ядмаш доно лäктäш праважы улы”.

Кыце исквлäм пуаш

Искӹм Судышкы пумы анзыц, таманяр керäл условим шотышкы нäлмӹлä. Искӹм тӹ прававлäм пыдыртымы гишäн пуаш лиэш, кыды лач эдемӹн прававлäжӹм пыдыртымым веле тӹкäлеш. Конституциштӹш пäшäм ӹштäш прававлä, соцобеспечени прававлä гишäн сирäлтеш, но тенге гӹнят Европын Судшы ти проблемӹвлä доно кӹлдäлтшӹ ядмашвлäм ак анжы. Пӹтäриок келесӹмӹлä, Европын Судышкы fизический эдемвлä дä организацивлä ваштареш жалобывлäм колташ ак ли, тидӹм лач кугижäнӹш инстанцивлä ваштареш веле ӹштäш лиэш. Жалобым лач тӹдӹ пушашлык, кыды ӹшке отношеништӹжӹ эдем прававлäн пыдыртымыжым цакла. Таманяр эдем жалобым пуа гӹнят, тӹштӹ цилä эдемӹн конкретный претензиштӹм анжыктыман. Европын Судышкы тöрöк сирäш ак ли, ти процессӹм вäрӹштӹш суд гӹц тӹнгäлмӹлä дä делам анжымаш шукы инстанцим эртен кердеш. Сäндäлӹкӹн сек Кӱшӹл Судшат ядмашым ак решӹ гӹнь, тӹнäм Европын Судышкы жалобым сирӹмӹлä. Тидӹм Кӱшӹл Судын решенижӹ паштек 6 тӹлзӹ эртӹмешкӹ ӹштӹмӹлä. Тидӹ гӹц пасна махань законвлäм сäндäлӹк ратиfицируен, шотышкы нäлмӹлä.

Статистика

Россий Fедераци гӹц Старсбургын судышкы сек шукы иск дон ядмаш толеш. Статистикӹм анжалаш гӹнь, пӹтäртӹш ивлäн толшы делавлäн техень диаграммым ужат:

2001-шӹ и – 2490 2002-шы и – 4716 2003-шы и – 6602 2004-шӹ и -7855 2005-шӹ и – 10 009 2006-шы и – 19 000 нäрӹ

- Пӹтäртӹш жепӹн Европын Судшы махань решенивлäм лыктын техень адрес доно пäлен нäлäш лиэш: хттп://ввв.еспцх.ру. - Эдемӹн прававлäжӹ верц ылшы Европын Конвенцижӹ: хттп://ввв.ецхр.ру/ - Эдемӹн прававлäжӹ гишäн законвлä: хттп://ввв.мемо.ру/право/в_107.хтм/ - Европын Судын документвлäн инfормаци системӹжӹ: хттп://ввв.ецхр-басе.ру/ - Страсбургыштыш Европын Судын справкывлäжӹ: хттп://ввв.риан.ру/спражка/

Россий Федераци гӹц Ассамблейыш (май 2009) техень эдемвлä пыренӹт:

Кугижäнӹш Дума:

Константин Косачёв — глава делегации, «Единая Россия», заместитель председателя ПАСЕ
Александр Бабаков — заместитель главы делегации, «Справедливая Россия»
Леонид Слуцкий — заместитель главы делегации, ЛДПР
Игорь Чернышенко — заместитель главы делегации, «Единая Россия»
Иван Мельников — заместитель главы делегации, КПРФ
Наталья Бурыкина, «Единая Россия»
Татьяна Воложинская, ЛДПР
Дмитрий Вяткин, «Единая Россия»
Светлана Горячева, «Справедливая Россия»
Юрий Зеленский, «Единая Россия»
Геннадий Зюганов, КПРФ
Юрий Исаев, «Единая Россия»
Руслан Кондратов, «Единая Россия»
Светлана Хоркина, «Единая Россия»
Олег Лебедев, «Единая Россия»
Сергей Марков, «Единая Россия»
Алексей Островский, ЛДПР
Виктор Плескачевский, «Единая Россия»
Иван Саввиди, «Единая Россия»
Сергей Собко, КПРФ
Вячеслав Тимченко, ЛДПР

Федераци Кäнгäш:

Алексей Александров, «Единая Россия»
Фархад Ахмедов
Умар Джабраилов, «Единая Россия»
Владимир Жидких
Анатолий Коробейников, «Справедливая Россия»
Олег Пантелеев, «Единая Россия»
Валерий Парфёнов, «Единая Россия»
Александр Подлесов, «Справедливая Россия»
Александр Починок
Юрий Солонин, «Единая Россия»
Валерий Фёдоров, «Единая Россия»
Валерий Сударенков
Николай Тулаев, «Единая Россия»
Ильяс Умаханов, «Единая Россия»