Юан нер: версивлӓ лоштышы айыртем

Ирӹкӓн энциклопеди Википеди гӹц материал
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
(Айыртем уке)

13:57, 4 октябрь 2010 гӹц верси

Юан нер — вес семӹньжӹ Юан кырык.

Мӓмнӓн Кырык мары сӓндӓлӹкӹштӹ первишӹ эдемвлӓ гишӓн, кыдывлӓ Йыл тӹрӹштӹшӹ шӹргӹвлӓшкӹ толыныт, нӹнӹн ӹлӹмӹ вӓрӹштӹ сакой йиш хӓдӹрвлӓм капаен лыкмы гӹц, летописьвлӓ, преданивлӓ, легендывлӓ, тошты мырывлӓ дӓ ямаквлӓ гӹц пӓленӓ.

Юан кырык Волна сола гӹц кечӹвӓл-вадывелнӹ, Алыктӹр дӓ Марьясола гӹц йыдвел-ирвелнӹ ылеш.

Предани семӹнь ти кырык гач Костан Иван войскажы Азан нӓлӓш телӹм, 1547-1548, 1549-1550 ивлӓн кеен, кыдым кугижӓ Иван IV-шӹ ӹшке вуйлалтен. Но яжонжок йӓмдӹлен шоктыделытат, ти походвлӓ годым Казаньым нӓлӹн кердделыт. 1952 ин эче ик гӓнӓ руш войскавлӓ, царь Иван IV вуйлатымышты доно, Казаньыш поход доно кенӹт. Шур йогы якте толын шоныт.

“От той реки шли мы с войском восемь дней, шли полями дикими и дубравами, иногда и лесами. А сел живущими населением очень мало, потому что у них села поставлены за крепкими крепостными оградами и не сразу заметны даже людям, ходящим близко. Тут мы проезжая той стороной, накупили хлеба и скота” (А.Курбский. Сказания. Издание Н.Устрякова. Петербург. 1868 г. стр. 14-15. “Живой камень”. “Русские писатели о Марийском крае” стр. 16).

Предани семӹнь руш войскавлӓ ти кырык якте шоныт дӓ кӓнӓлтӓш шагалыныт. Тӹ лишнӹ ӹлӹшвлӓ рушын салтаквлӓлӓн (воинвлӓлӓн) киндӹм, мӱм, ӱм, пайым дӓ весӹвлӓмӓт пуэнӹт, выжаленӹт. Тӹ годшен ти кырыкыш кырык марынвлӓ Юан нер (кырык) манаш тӹнгӓлӹнӹт, а рушлажы - Иоанова гора.1956-шы ин Мары археологический экспедицим (МАЭ) ӹштӹмӹ паштек, кырык мары районыштышы первишӹ эдемвлӓн ӹлӹмӹ вӓрвлӓштӹ раскопкывлӓм ӹштӓш тӹнгӓлӹнӹт. 1958 ин МАЭ Юанский кырыкышты первишӹ вӓрӹм капаен, тӹшлен. 1960-шы ин Г.А. Архипов вуйлатымы доно Юанский кырыкышты 284 кв. метр рокым капайымы. Тӹштӹ тагынамшы ананьинский вӹц шун коршок лаштыквлӓм момы.

Г.А.Архипов: "Пиш перви ти вӓрӹштӹ эдемвлӓн ӹлӹмӹ вӓр (стоянка) ылын. Нӹнӹ ӹлӹмӹ вӓрӹштӹм самой кӱкшӹ вӓреш айыренӹт. Кыш анжалат, цилӓ вӓре йолт кайын колта. Кырык ваштареш, палны, Олалы кырык (Аламнер) каеш. Эдемвлӓ толмым пацынок ужаш лиэш. лӹцӹн вес племенӓвлӓ нигыцеӓт йывырт толын кердделыт. Кӹзӹтӓт улӹц кӱшкӹ кемӹ корны пӓлдӹрнӓ."