Кашутин, Роберт Венедиктович

Кашутин Роберт Венедиктович. Кашутин Роберт Венедиктович 1935 ин Кыткыныр солаэш шачын. Каршым да вес музыкальный инструментвлам ышташ тыды тетя годымок атяжы, Кашутин Венедикт Степанович, гыц тыменьын. Тыды Волжск халаштыш ремесленный училищым тымень пытарен. Москва, Усинск халавлашты ылен да пашам ыштен. Шачмы варыш портылмыкыжы, атяжын пашажым пакыла ыштен. Цилажы 100 утла у каршым ыштен да пиш шукым торлен. Ышке мыштымашыжым самырыквлалан тымден кодаш цацен. Кызытшы жепын республикыштына каршым ыштышы ик мастар веле улы. Тиды – Виловат вел Сатсолашты ылышы Изинкин Андрей.

Вот техень карш мастарвла улы ма доннаат. Тыдын пашажы ак ям, пакылаат виангаш тынгалеш манын ма ынянена. Тевеш самырыквла тыдын докы тыменяш каштыт. Мамнан школыштына 10 классышты тыменьшы Изинкин Сережа йарсымы жепын тоже токыжы тыменяш каштеш. А тыдын ызажы Андрей уже ышкеок каршымат ыштен мышта. Теве анжалда доко ти цевер, сылнештарен шындымы каршым тыды ыштен. Техень тыменьшывлажы шукыракын лимыкышты, карш мастар Кашутин сусу веле лиэш. А та паледа, малын карш ыражын ылеш?

(Легенда).
Карш.
Йымы эдемвлалан каршым пуйырен, а иа – шывырым. Кынам эдем каршым шакташ тынгалын, тыды пиш яжон йонгалтын. Карш эдемлан шывыр гыц когоракын келшен. Тидым иа пален налынат, когон шыдешкен да каршым, пыдыртем манын, парняжы доно ыражтен шуэн. Тылец вара карш эче яжоракын веле йонгалташ тынгалын. Тынамшен мары халык кымалмаш годым, тошты мары айо годым со каршым шакта.

3.3. Карш гишан легендывла, мырывла, лыдышвла, картинвла.
- Каршыжы ыражын ылеш гынят, пиш цеверын каеш.
Тыдым мары художниквла рисуяш яратат, нынын пашавлаштышты каршым шыренок ужаш лиеш:
Бутов «Мелодии Тойдемара».
Бутов «Молодые».
Лаврентьев «На концерт».
Лаврентьев «Праздник в марийской деревне».
Горбунцов «Гусляр».
Михайлин «Акпарс и Эрвий».
Пушков. Триптих «Песня»
Токтаулов «Вечерние мелодии».

Карш мары писательвлан произведенивлаштыштат вашлиалтеш:
А.Крупняков «Марш Акпарса»
В.Юксерн «Кусле»
А.Крупняков «Гусляры»
В.Колумб «Карш мастар» (легенда)// Мары литература, 11кл.

Каршым мактен мары поэтвла лыдышвламат сират:
Е.Першуткин «Каршын юкшы»
Карш гишан мырыат чыды агыл.
(Тыменьшывла первишы мары халык мырым мырат):

Кылтинг-кылтинг каршыжы,
Лымегожын хангажы,
Тайви шарыкын шол-кылжы,
Виаш кугин пашкаржы,
Ик млоецын парняжы,
Парня йыде - ши шаргаш.

Мары халык ямаквлаштат каршын цуда вижы гишан попалтеш.

(Ямаксы папа ышке ыныкавлажы дон пыра)
- Мам ямак гишан попышда? Мынят вет пиш шукы ямакым палем. Мынь вет ямаксы папа ылам.
- Ыне карш гишан икта ямакым паледа?
- Кыце вара ам палы? Цецаш ыныкаэмвла доно ик ямакым анжыктен пуэна.
(«Цуда каршызы» ямакым мадын анжыктат).

Цуда каршызы.

Перви ик мары солашты ылен ылын цуда каршызы. Тыды карш доно пиш яжон шактен мыштен. Кынам тыды каршым шакташ тынгалеш, йырваш циланок кушташ тынгалыт ылын. Эдемвла веле агыл, ангыр тырышты кишы кого куэрвлаат тарванедылаш тынгалыт ылын.
Каршызын тангжы ылын. Тыды пишок весела да кушташ мастар ылын.
Икана кого ойхы толын: каршызын тангжы колен кен. Тыдын туанвлажы когон ойхыреныт:
-Ох! Кыце ынде тынь гыцет пасна ылаш тынгалына? Малын тенге верема шодеок Киямат-тора тыньым ышке докыжы налын? Ирок вады лин ак керд, колышы ылыж кен ак керд.
Каршызын йангжы карштен, ти ойхан магырымым ужын. Тыды тырхен кердде, сыгырал колтен:
-Ида магыры, мынь тангемым ытарем, Киямат-тора дорц портылтем.!
Каршыжым налын да Киямат-торан пыцкемыш сандалыкышкыжы лактын кен.
Веремаат пула эртен, каршызы Киямат-тора докы миэн шон. Киямат-тора ты жепын ышкымжын пыцкемыш портыштыжы кана ылын. Эдем пышым шижын колтаат, каршызым ужеш да сыгырал колта:
-Тыньын цашешет мыньын мышкырем кызыт шужышы агыл, ато нелын колтем ыльы. Мам тынь тишты ыштет?
-Мынь тангемлан тишкы толынам, тыдын гыц пасна ам ке.!
-Ку тынь техень ылат?!
-Мынь каршызы ылам! Каршем доно шакташ тынгалмыкем, иктат шалген ак тырхеп. Тынят цытен ат керд - кушташ тынгалат.
-Ха-ха-ха! Мыньын пыцкемыш сандалыкыштем курымат иктат куштыде да акат кушты!
-Цецаш вот ужат!
-Ну, яра, мыньым куштыктен кердат гыньы, нанге саганет тангетым, ат керд гыньы – ышкежат тишакенок кодат.
Каршызы шакташ тынгалеш. Тыды когон мастарын шакта. Кого кувлаат тарванедылаш тынгалыт, ымылкавлаат кушташ тынгалыт. Киямат-тораат ак тырхы да кушташ тарвана. Янгыла да манеш:
-Сынгышыц мыньым, нангеок тангетым саганет.
Тенге цуда каршызы Киямат-торам сынген да тангжым колымаш гыц ытарен.

- Кого тау ямаксы папи, ыныкавлаэтланат тау. А ма ямак гишан попалтена.

- Ямакын тынг шанымашыжы махань ылеш?
(Каршын сылны семжы кого виан ылеш, цудамат ыштен кердеш).
- Каршызылан Киямат-торам сынгаш кукшы мастарлыкшы палшен.
.
3.4. Мастар каршызывла гишан шайыштмаш.
Ямакышты веле агыл, ылымаштынаат техень мастар каршызывла улы. Ынде мамнан шаяна ныны гишан кеаш тынгалеш.
Мамнан республикыштына пытариш профессиональный каршызы Павел Тойдемар лин.