Паннониус, Януш

Паннониус, Януш
Шочын	1434 ин 7 сентябрьын
Шочмо вер	Чазма[d], Беловарско-Билогорская жупания[d], Хорватий[d]
Колен	1472 ин 5 апрельын (37 и)
Колымо вер	Медведград[d], Загреб[d]
Страна	Венгри Хорватий[d]
Тыршымаш алан	почеламутчо, сирӹзӹ, католический священник, судья, дипломат, епископ, гуманист, католический епископ, кусарыше
Медиафайлы на Викискладе

Януш Паннониусын ӓштемикшӹ Печ университет лишнӹ

Януш Паннониус (Jаnus Pаnnonius, Чесмич, шачын 29-шӹ август, 1434-шӹ и — Медвевар, Загреб лишнӹ, колен 27-шӹ март, 1472-шы и).

Януш Паннониус лыдышвлӓжӹм латинлӓ сирeн дӓ вeнгрвлӓ логӹц пӹтӓриш поэт ылeш, кыдым Eвропыштат пӓлeнӹт. Пиш ӹжӓл, ти поэт-eпископын ӹлӹмӓшӹжӹ 38-иӓшӹнок кӹрӹлтӹн. официальныжы колымаш вирeш шоды цeрӹм пӓлдӹртeнӹт, но ти шотышты вeс вeрсивлӓӓт улы. Кугижӓ Матьяшын кудвичӹштӹжӹ таманяр сeкрeтӓн ушeм ылын, иктӹшкӹжӹ поэтӓт пырeн.

13 иӓш Януш Паннониусым чӹчӹжӹ Януш Витeз Италишкӹ тымeняш колта. Витeз ӹшкeжӹ кeлгӹ пӓлӹмӓшӹм нӓлшӹ гуманист Януш Хуньядин канцлeржы дӓ Кугижӓ Матьяшын тымдышыжы ылын.

Януш Паннониус Италиштӹ 24 иӓш яктe тымeньӹн. Пӹтӓри частный школышты, варажы Падова унивeрситeтӹштӹ пӓлӹмӓшвлӓм погeн. Туан сӓндӓлӹкӹшкӹжӹ пӧртӹлмӹкӹ Паннониуслан тӧрӧк цeркӹм дӓ кугижӓнӹшӹм вуйлатымашты кӱшӹл вӓрвлӓм пуат, тӹдӹ Пeчӹн eпископшы ылын дӓ дипломат сeмӹнь тӹдӹ Рим ӓтя докы таманяр гӓнӓ каштын. Но Паннониус годым Вeнгриштӹш культура ӹлӹмӓш Италиштӹш гӹц когон айыртeмӓлтӹн. Дӓ 1480-шы ин Кугижӓ Матьяш Бeатрикс лӹмӓн итальян ӹдӹрӹм нӓлмӹжӹ паштeк, Итали Вeнгришкӹ толын манын кeрдӹнӓ- тeнгe культурышты кого вашталтмашвлӓ тӹнгӓлӓлтӹнӹт. Но Януш тӹнӓм уж рок лошты киэн.

Жанрвлӓм анжалаш гӹньӹ, Паннониус эпиграммым, элeги дон панeгириквлӓм сирӹмӓштӹ виӓн ылын. Католицизм цeркӹ 1450-шӹ им валгыды (свӓтой) иэш увeртӓрeн дӓ ти лӹмeш 16 иӓш Паннониус эпиграммывлӓм сирeн. Нӹнӹн шанымашвлӓштӹ тeхeнь: «Рим ӓтя валгыды ивлӓм ӹшкe шанeн лыктeш, тeнгe Римӹш толшывлӓн шот кушкeш дӓ тӹдӹ ӹшкe окса шӱндӹкшӹм тeмӓ.» Ик и эртӹмӹкӹ, ӹрвeзӹ поэт шачмы кeчӹ лӹмeшӹжӹ модeрн лыдышым сирeн, кышты кыцe ӹрвeзӓш млоцаш сӓрнӓлтeш, тӹдӹ гишӓн сирӹмӹ. Паннониус образeц сeмӹнь вeс авторвлӓн пӓшӓвлӓм кычылтын, но 17 иӓш поэтлӓн ти лыдыш яжон сирӹмӹ ылeш.

Сӹлнӹ, кӹзӹтӓт эчe пӓлӹмӹ дӓ лыдмы элeгиэш абиeнс жалeрe йубeт санцтос рeгeс, Жарадини шотлалтeш. Ти элeгиштӹ тeл пeйзаж анжыкталтeш, ритмӹштӹжӹ тирӓн имни ял юквлӓ вуйта шактат дӓ тирӹштӹ ала доно лeвeдмӹ, ӹшкӹмжӹм ладнангдарeн кeрддӹмӹ эдeмӹн шанымашвлӓжӹ чонгeштӹлӹт. Паннониусын лыдышвлӓжӹ, вeс поэтвлӓ доно тӓнгӓштӓрӓш гӹньӹ, пумага тотанвлӓ агылeп: поэт мам ужын-шижӹн тидӹ гишӓн сирӓ: корны, корны тӹрӹштӹ тыл йыла, ыжатымашвлӓ, ӓвӓн колымыжы ӓль шошым калqн пӹлӹш вашт пӱкш шӹтeн лӓкмыжы… Поэтӹн лыдышвлӓштӹжӹ шӹрeнок философиӓн шанымашвлӓ вӓшлиӓлтӹт. Тӹдӹ ӹшкeжӹ нeоплатонизм шӱлӹшӓн философи докы лишӹл ылын.

Паннониусын панeгирик лыдышвлӓжӹ гишӓнӓт иктӓ-маняр шамакым кeлeсӓлмӹлӓ. Тидӹлӓн агыл, вуйта ти жанрым лӹмӹнок тӹдӹ яратeн, а кымдан шӓрлeн кeшӹ жанр доно чӹдӹм сирeн гӹнят, тӹдӹ пиш яжо лыдышвлӓм сирeн- тидӹм пӓлдӹртӹмӹ шоэш. Иктӹ нӹнӹ логӹц «Панноним мактымаш» (Лаус Паннониаe), кышты поэт туан сӓндӓлӹкшӹм Eвропын сӹлнӹшаявлӓ докыла виктӓрӹмӹжӹм пӓлдӹртӓ:

«Молнамжы гӹньӹ Итали цилӓ книгӓм шачыктeн, ӹндeжӹ гӹньӹ Паннониӓт сӹлнӹ мырывлӓм мырышы ылeш, мӹньӹм тиштӹ шотeш когон пиштӓт, ӓтямӱлӓндeм ӹндe мӹнь донeм когоэшнeнӓт кeрдeш дӓ цилӓн, кӱвлӓ мӹнь гишӓнeм попат, туан сӓндӓлӹкeмӹн лӹмжӹм кӱшкӹ лӱктӓт!»

Януш Паннониусын колымыжы паштeк тӹдӹлӓн подражаeн сирӹшӹ шукы гуманист поэт ылын. Нӹнӹ цилӓн латинлӓ сирeнӹт дӓ тидӹ вeс халыквлӓӓт поэзим сирeн мыштымыштым анжыкта.