Дьӧндьӧши, Иштван

Дьӧндьӧши, Иштван
Шочын	1629 ин 25 августын(1629-08-25)
Шочмо вер	Gyöngyösi Mansion[d], Radvanka[d], Ужгородский район[d], Закарпатье вел[d], Совет Социализм Республик-влак Ушем[d] или Ужгород[d], Габсбургская монархия[d]
Колен	1704 ин 24 июльын(1704-07-24) (74 и)
Колымо вер	Штитник[d], Рожнява[d], Кошицкий край[d], Словакий[d] или Кошицкий край[d], Словакий[d]
Страна	Венгри
Тыршымаш алан	почеламутчо, политик
Медиафайлы на Викискладе
Произведения в Викитеке

Иштван Дьӧндьӧши (Gyöngyösi István, 1629—1704).

Зрини паштекшӹ яжо лыдышвлӓм сирӹшӹвлӓ лошкы Иштван Дьӧндьӧши пыра. Тӹдӹ кугижӓн кудвичӹжӹ докы лишӹл ылын дӓ поэзиштӹжӓт реальне эдемвлӓ гишӓн сирен: шӹренжок дворянвлӓ дӓ нӹнӹн ӹдӹрӓмӓшвлӓштӹ гишӓн. Но нӹнӹн героизмӹштӹ гишӓн агыл, шӹренжок яратымаш секретвлӓ гишӓн. Тӹдӹн поэмывлӓжӹ барокколан типичне, стенӓш сӓкӓлтӹмӹ картинвлӓ гань ылыт, кышты йӹргешкӹ, таза херувимвлӓ усадьбы ӓль кӱ палатын (дворецӹн) хозажы дӓ Рубенсӹн гань ӹдӹрӓмӓшвлӓ лошты шӹнзӓт.

Поэтӹн «Марсым яратышы Мурани Венера» (Marsal Társalkodo Muranyi Venus, 1664) тӹнг пӓшӓштӹжӹ поэт кок пӓлӹмӹ аристократын яратымаш гишӓн шайыштеш, кыды мыжырангмаш докы нӓнгеӓ. Ти поэмышты приключенивлӓ дон «пышкылмашланат» вӓрӹм момы. автор лыдышвлӓштӹжӹ пейзажым пиш мастарын анжыкта; тидӹм ӹштен, бароккон пӹсмӓн гӹц вӓк лӓктеш. Тӹдӹн лыдышвлӓштӹжы кыце пӹцкемӹш кӹньӹлӓш тӹнгӓлшӹ жерӓ гӹц шӹлеш, тӹдӹ гишӓн сирӓлтеш, кӹтӧзӹвлӓ омештӹлӹт дӓ ойхыштым ир жерӓ годым мондат, ышкалвлӓ лавыжыт дӓ кеквлӓ мырат. Тенге эдем нелӹ жепӹнӓт ӹлӹмӓшӹштӹжӹ сусу мӓгӓлвлӓм мон кердеш!

Кӹтӹк жепӹн ма лиӓлтмӹм анжыктымашты Дьӧньдӧши венгр сӹлнӹшаяшты новатореш шотлалтеш. Тӹдӹн лыдышвлӓжӹ пиш динамичне ылыт:

Кокӓнӓ
кокӓнӓ сирмӓшет кид гӹцем сӹсӹргӹш,
лыдмем годымжы ойхем кушкеш веле;
шӱлӓлтем, сӹнзӓвӹдем йога:
ӹнде тенге курымеш мӓ айырленӓ ма?

Пылвуйыштемӓт ыльы, тӹшецӓт кенвазы,
виӓн мардеж пуальы, пӹлгомышкыла шуэн колтыш,
пӹлгом яктеок шоэш ыльы, а шӱмемжӹ шелеш машанышым,
но мадшы кек гань тӹдӹ токемлӓ мӹнгеш валаш тӹнгӓльӹ.

Кычынем ыльы, кокӓнӓ тӹдӹм,
кымшы гӓнӓ веле ли роалташ,
эчеӓт пылвуйышкем пиштем, ам колты большы,
тидӹ шӱмлӓнем ойхы, шамем ямда.

Дьӧньдӧшин политика анжалтышыжы кӱлӓн служен, тенге вашталт миэн. Шукы лыдышыжым тӹдӹ йых, семнявлӓ, пӓлӹмӹ эдемвлӓ гишӓн сирен, кыдывлӓм махань-шон вадывлӓм эртӓрӹмӹ годым лыдмы. Конкретне эдемвлӓ гишӓн сирӹмӹжӹ годым, поэт анализвлӓмӓт ӹштӓш цацен. Шамаклан, тидӹм «Пырак гӹц кӹньӹлшӹ Феникс» (Porábúl megéledett Főnix, 1665—1670) поэмышты ужаш лиэш. Тиштӹ Трансильванин герцог Йанош Кемени гишӓн кого кымыл доно сирен, мораль дӓ политика ядмашвлӓм тӹкӓлӹн. Но тидӹ поэтлӓн утла пингӹдӹ пӱкш ылын, тӹкӓлмӹ ядмашым пачын пуаш тӹдӹн вижӹ ситӹде дӓ тенге поэма утла проста схема доно сирӹмӹ лин: герцог Кемени туроквлӓ ваштареш кӹньӹлнежӹ ылын, а Габсбургвлӓ тӹдӹлӓн кычыкым пуделыт.