Бабич, Михай

Бабич, Михай
Шочын	1883 ин 26 ноябрьын(1883-11-26)[…]
Шочмо вер	Сексард[d], Королевство Венгрия[d], Австро-Венгрия[d]
Колен	1941 ин 4 августын(1941-08-04)[…] (57 и)
Колымо вер	Будапешт, Королевство Венгрия[d]
Страна	Венгри
Тыршымаш алан	почеламутчо, сирӹзӹ, кусарыше, эсперантист, историк литературы
Шаблон:Wikidata gender switch	Ilona Tanner[d]
Медиафайлы на Викискладе

Ми́хай Ба́бич (венг. Babits Mihály, 26 ноябрь 1883, Сексард — 4 август 1941, Будапешт) — венгр поэт, сирӹзӹ дӓ сарӹзӹ.

Ӹлӹмӓшӹжӹ

Бабич тошты Паннониан виноград садвлӓ доно леведӓлтшӹ кырыквлӓ лоштыш Сексард лӹмӓн изи халашты шачын. Ӓтяжӹ классический ӓшнӹмӓшӹм(воспитаним) нӓлшӹ судья ылын. ӹшкежӹ гӹц тымдышы лин. Будапешт университетӹштӹ тыменьмӹжӹ годым лыдышвлӓм сирӓш тӹнгӓлеш. Пӹтӓриш лыдышвлӓжӹм Холнап (Иргод) лӹмӓн антологиэш пецӓтлен. Варарак тӹдӹ Буда-пешт лӹвӓлнӹш изи халашты тымдышын пӓшӓм ӹштен дӓ Ныугат журналеш пецӓтлӓлтӹн.

Пӹтӓриш Тӱнымбал вырсы жепӹн антимилитаризм тематикӓн лыдышвлӓм сирӹмӹжӹ гишӓн тӹдӹм судыш пумы ылын. Бабич нигынамат пролетариат монгырышты ылде, антиреволюци (социализм революци) жепӹн тӹдӹ пролетариат ваштареш нимат шӹлтӹдеок, вишок ӹшке шанымашвлӓжӹм пӓлдӹртен. Вес монгыр гӹц анжалаш гӹньӹ, тӹдӹ Хортин правительствыжы ваштарешӓт ылын. Лыдшывлӓ лошты тӹдӹ яратымы поэт ылын. 1927-шӹ и гӹц колымешкӹжӹ тӹдӹ Баумгартен Фондын кураторжы ылын. (Ти фондым Венгриштӹ шачшы немӹц эстетик Ференц Баумгартен пачын дӓ венгр сирӹзӹвлӓлӓн премивлӓм пайылен). 1929-шӹ ин тӹдӹ Ныугат-ын тӹнг редакторжы лин. 1937-шӹ ин логер рӓк доно церӓн ылмыжы пӓлӹ лиэш. Таманяр гӓнӓ операцим ӹштӹмӹ ылын. Цержӹ тӹдӹм пиш ясландарен дӓ сек мычашешӹжӹ тӹдӹ воксеокат апай лин. Бабич 1941-шӹ ин колен. Колымыжы паштек Ныугат-ат лӓктӓш цӓрнӓ.

Лирик дӓ декадент

Бабичӹн творчествыштыжы культурывлӓм пӓлӹмӓш пиш келгӹ кишӓм коден. Тӹдӹн поэзиштӹжӹ курымвлӓн вашталтмы жепӓш декадентствын, эстетизмӹн, эклектикӹн, йугендӹн, импрессионизмӹн инфлуэнс цаклалтеш. Вескид сӹлнӹшаявлӓ гӹц образец семӹнь Бабичлӓн Эдгар По (1809-1849), Бодлер дӓ Суйнберн (1837-1909) лин кердӹнӹт. Пӹтӓриш лыдышвлӓштӹжок тӹдӹ классицизмӹн элементвлӓм кычылтеш дӓ антик жепӓш поэзи гишӓн пурын сирӓ. Поэтӹн лыдышвлӓлӓнжӹ символизмӹн элементвлӓ характерне ылыт: пӓлӹквлӓ кого рольым мадыт, лыдышвлӓн кӧргӹм тӧрӧк ынгылаш ак ли, тидӹм ӹштӓш манын лыдшы нӹнӹм интерпретируен кердеш. "Кечӹ (аяр агыл) чиӓвлӓ доно мадшы артньык", "шимӹ ӹшке кӧргӹштӹжӹ рокым урда"... Бабичӹн лыдышвлӓштӹжӹ Адин доно тӓнгӓштӓрӓш гӹньӹ, трагизм укеӓт манаш лиэш. Поэт семӹнь "кечӹйӹдеӓш ӹлӹмӓшӹштӓт пиш шукы цевер мӓгӓл улы, поэт тидӹм ужын мыштышашлык дӓ лыдшывлӓлӓн тидӹм ужаш палшышашлык." Тидӹм ӹштӹмӓштӹ, Бабич романтик-поэтвлӓлӓ бравур доно, "шӱлештӹл дӓ ойхырен" рифман лыдышвлӓм ак сирӹ, тӹдӹн лыдышвлӓжӹ вес кӱкшӹцӓн ылыт. Сонетывлӓжӹм сирӹмӹ годым поэт пӓлдӹртӓ: поэзи "ювелирӹн пӓшжӹ" ылеш дӓ цилӓ поэт ӹшке "миниатюран алтарьжым" ӹштӓ. (Езек хидег сзонеттек "Ти кӹлмӹ сонетвлӓ"). Модерн хала ӹлӹмӓшӹн шукы сӹржӹм, сӱсӹр ойхын цӹрежӹм, ӹшке ӧртӹм ямдаш тӹнгӓлмӓшӹм ӓль хала тӹрӹштӹ лявырген шӹцшӹ пӧртӹм вашталтылмы формывлӓ доно анжыктен, поэт келья кӧргӹштӹжӹ ӹлӹшӹ кӹдӓлӓш курымвлӓн ӹлӹшӹ иконым сирӹшӹ аскет дон ӹшкӹмжӹм кӹлдӓ, идентифицируя.

Ик йых ылына, кого ӹзӓм,
тӹнь семӹнеток, шӱкшӹ выргемӓн
тамам вазыкалем
тӹнгӓлмӹ пӓшӓэтӹм пакыла нӓнгеен.
Ма мӹнь ылам? Пырак:
лач вазымаш веле курымаш.
Мӹнят курымеш кен колтымем гӹц анзыц
ӓшӹндӓрӓш коден кердӓм ылгецӹ,
тӹдӹм, мам ужын кердӓм,
мам весӹвлӓт анжал кердӹт
яратат лиэш,
тӹнӓм ладнанок сӹнзӓэм, питӹрен кердӓм
курымок лӹмдӹмӹ ылам
Пиктор Игнотус.
(Пиктор Игнотус)

Бабичӹн поэзижӹ шукы чиӓӓн: чонгештӓш шанен шӹндӹшӹ церкӹ гишӓн лыдыш, тидӹ данаидвлӓн курымаш сулыкышты гишӓн миф (А Данаидáк), кыды вады жерӓштӹ ӹдӹрӓмӓшӹн кӓпӹн сотын йылымыштыжы каеш (Сугáр, Жерӓ). Мӹндӹр ландшафтвлӓ ваштареш реалиштӹ ылшы ныгыды ыжар цӹреӓн Дуанантулин кырыквлӓ шалгат. Тӹдӹ сулыкан сытонан, Бодлер стилян одым сирен. Экспериментвлӓжӹм ӹштӹлмӹжӹ годым Бабич "мӹнь веле" форман лыдышвлӓштӹ тама ак ситӹ ылмым цаклен колта. Тӹдӹ пӹтӓриш лыдыш книгӓжӹн пӹтӓртӹш лыдышыштыжы сирӓ:

 
Лач мӹнь ӹшке вел лыдышвлӓэмӹн герой ылам,
мырывлӓштем пӹтӓришӹ дӓ мычашышты:
лыдышвлӓштем тамамат сиренӓм,
лач ӹшке гӹцем мӹндӹркӹ веле вӓрештделам.

Интеллект дон философиӓн шанымашвлӓ техень мужед шӹндӹмӹ йӹргец гӹц ытарен кердӹт, Бабич шана. Тидӹм философи шанымашан (Хадйáрат а семмибе, Нигышкат кандышы агыл вырсы) кужы лыдышышты цаклаш лиэш.

Ушемкымдем вӹкӹ анжалтышыжы

Бабич ушемкымдемӹштӹш лиӓлтмӓшвлӓ вӹкӓт ӓмӹш вуйым шуэн анжыде. 1912-шы инок тӹдӹ пӓшӓзӹвлӓн кого демонстраци ("вӹрӓн изӓрня") годым поэт семӹнь веле агыл шанымашвлӓжӹм лыдшывлӓ анзыкы лыктын. 1912-шы ин эртӹшӹ пӓшӓзӹвлӓн демонстраци, "вӹрӓн изӓрня" паштек тӹдӹ ӹшке юкшым вашталтен. Тӹнӓм тӹдӹ "Коклы кымшы майын Ракошпалатышты" (Мáйус хусзонхáром Рáкоспалотáн) лӹмӓн лыдышыжым сирен:

Толжы алталышы ӹлӹмӓшӹм пуштшы тӧр.
ӧлицӓ мыч сӓрнӹшӹ колымашым анжалдок:
цилӓ ӹнде сойток! тангыж цилӓ вӓре коэштӓлток!
кӓпем гӹц шӱ йогок! Революци толок!
Варварвлӓ толдок! цилӓ алталымаш
дӓ ямдарымаш паштек, тӧр хыть толма!

Тенге Бабич трагеди паштекшӹ картинӹм ужын, сӹгӹрӓл-сӹгӹрӓл, сирӓ. Пролетариатын кредӓлмӹжӹм анжыктымы годым, лыдыш формыжым антик жеп гӹц поэт нӓлӹн. Ти кредӓлмӓш гишӓн сирен гӹнят, кредӓлшӹвлӓ дон поэт солидарнй агыл. Эче Пӹтӓриш тӱнымбал вырсы годымок интеллектуал, гуманист дӓ культура аристократ Бабич кого юкын келесен: "Тӹрвӹвлӓэмӓт вӓк кышкедӹштӹ, тенге гӹнят... Мӹнь сӹнгӹшӹ гишӓн мыраш ам тӹнгӓл... лач тӹдӹ гишӓн мырынем, кыды пӹтӓриш гӓнӓ "Ситӓ!" келесӓ!" Вырсы гишӓн сирӹмӹ лыдышвлӓ паштек, Бабич ушемкымдем гишӓн шӹренрӓк сирӓ. Вырсышты кычылтмы кӹзӹтшӹ жепӓш вооружени эдемвлӓм дӓ культура ӓквлӓм ямдаш палша. Седӹндонат Бабич ум кӹчӓлӓш цӓрнӓ дӓ эртӹш жепӹн гуманизмӹн моральжы докы пӧртӹлеш.

Варвар толеш, лыман шошым гань
кидеш лыпшым нӓлӹн; мырат вӓк
пӧрт левӓш лӹвӓк шӹлеш; дӓ Яжорак веле
кӱ тидӹм ак ынгылы дӓ жеп гӹц вараэш кодеш

Тенге Бабич 1920-шы ивлӓн шачаш тӹнгӓлшӹ фашизм гишӓн сирӓ.

Пӧрт хоза пӧрт йӹржӹ пичӓ

Бабичӹн поэзиштӹжӹ кок тенденци икӹжӓк-иктӹштӹ дон кредӓлӹт: эдемлӓн пурым кандышы ӹшке тӱнымбалым чангаш цацымаш дӓ ушемкымдемӹн проблемӹвлӓжӹ верц шытырланымаш. Ик программный лыдыш циклын лӹмжӹ "Пӧрт хоза пӧрт йӹржӹ пичӓ" (А газда бекерíти а хáзáт). Ти циклышты Бабич лыдшывлӓжӹм шокируя, тӹдӹ туан Венгрижӹм незер, ородыш кешӹ ӹдӹрӓмӓш дон тӓнгӓштӓрӓ, кыды йыдым ашкедеш дӓ ма улы пайдажым лявӹрӓш кӹшкен кеӓ. Тӹ жепӹн, кынам официальный Венгри Петӧфин шӱдӹиӓш юбилейжӹм аен дӓ революционне поэт гӹц самынь образым ӹштен, Бабитс сӓндӓлӹкӹн сӓмӹрӹк эдемвлӓм Петӧфи ганьок революци шӱлӹшӓн лиӓш ӱжӹн. (Лыдышвлӓжӹ "Бриллиантвлӓм сӓкен каштшы ӹдӹрӓмӓш", А гыéмáнтсзóрó ассзоны, "Петӧфин ӓршӓшвлӓ", Петӧфи косзорúи). Тӱнымбал вырсы паштек Бабич ум кӹчӓлӓш цӓрнен гӹнят, сойток тӹдӹ сӹлнӹшаяшты ма у улы, тӹдӹ паштек тӹшлен, тӹдӹн поэзиштӹжӹ импрессионизмӹн кишӓвлӓӓт раскыдын кайыт. Тидӹ лыдышвлӓн структурышты, тематикӹштӹ, лексикӹштӹ дӓ шамаквлӓм кычылтмашты шижӓлтеш. Бабич экспрессионизм эдемӹм анжыкта, кыды кого буква дон сирӓлтеш, кыдым христианско-гуманный идеалан эдем доно кӹлдӓ. Бабитс ӹлӹмӓш вӹкӹ оптимист семӹнь анжа. Ти жепӹн сирӹмӹ шукы лыдышыжымок аллегори семӹнь, пичен нӓлмӹ пӧрт доно тӓнгӓштӓрӓш лиэш. Поэт поэзин стихийӹжӹм кода, вольтериянец семӹнь ӹшке садывичӹшкӹжӹ пыра. Тӹшец гуманист дӓ эстет семӹнь ӹлӹмӓш вӹкӹ анжаш тӹнгӓлеш.

Ти жепӹн Бабичӹн лыдышвлӓжӹ ирӹкӓнрӓквлӓ дӓ куштылгыраквлӓ лит. Поэт "серьезне дӓ цевер кырыквлӓлӓн музыкым шакташ ирӹкӹм пуа, тыр кӓнгӹж кечӹн ирок гӹц вады якте тыр мӓгӓлвлӓм кӹчӓлеш дӓ нӹнӹм ужеш. Шошым кечӹштӹ тӹдӹ курымаш уэмдӹмӓшӹм моэш. Ин нӹл жепӹштӹжӹ "ин ритмжӹ, Йымы поэзин ритмжӹ" конкретизируялтеш. Первишӹрӓк антик стиль доно сирӹмӹ, нелӹрӓк шӱлӹшӓн лыдышвлӓ ӧрдӹжеш кодыт дӓ вӓрешӹштӹ ӹлӹмӓш докы лишкӹрӓк ылшы лыдышвлӓ сирӹмӹ лит. Лыдышвлӓн стильӹм вашталтымашышты Бабичӹн цержӓт ӹшке рольжым мадын. Лыдышвлӓжӹ эмоциональневлӓ дӓ, ӓнят, кынамжы утла реальне шанымашвлӓм пӓлдӹртӹшӹвлӓ ылыт. Тӹдӹ 1910-шы ивлӓн сирӹмӹ стильжӹ докы мӹнгеш пӧртӹлеш. "Балас- йозы" лыдышыштыжы поэт ик валгыдым (свӓтойым) сарвала, кыдын логержӹм худа вивлӓ пӹчкӹн шуэнӹт.

Йонашын книгӓжӹ

1939-шӹ ин Бабич Йóнáс кӧныже (Йонаышн книгӓ) поэмӹм сирӓ. Ти пӓшӓм сирӓш манын, кого инспирацим классицизм дон интересуялтмаш пуэн. Тидӹ гӹц пасна эче у вырсын лин кердмӹжӹ. Пӓлдӹртӓш келеш, Бабитс поэзиштӹжӹ вырсы ваштареш шӹренок сирен. "Йонашын книгӓштӹ" пророк гишӓн сирӓлтеш, кыды Йымын шамакшым ак колышт, ӹлӹмӓшӹн лявӹрӓн дӓ сулыкым шачыктышы монгырвлӓжӹм ужаш ӹнжӹ ли манын, ӹшкетшӹ ӹлӓш тӹнгӓлеш. Бабитс Йонаш дон пресонифицируялтеш, но тӹ годымок ӹшке геройжы гишӓн ирони дон сирӓ. Йонаш тангыж штормам пӓлӓ, тӹдӹ кит колын мӹшкӹрӹшкӹжӹ вӓрештеш. Пӹтӓрижӹ тӹдӹн пророк лимӹжӹ ак шо, но ӹлӹмӓш гӹц шӹлӹн, ӹшкет ӹлен, пуйырымаш гӹц шӹлӓш ак ли- тидӹм тӹдӹ ынгыла. "Йымы мӓмнӓм цилӓ вӓре ужеш" шанымаш дон агыл Йонаш пӓшӓш пижеш, тӹдӹ ӹшке ынгылен шоэш: "преступниквлӓ лошты апай ӹшкежӓт преступник ылеш".

Эпический вӓрвлӓштӹ Бабич Тошты Согоньын чиӓвлӓжӹм кычылтеш, ирони дон цаткыды шамакан стильжӹм иквӓреш яра. Йонаш мам шанен шӹндӓ, тӹдӹ шӹренжок ӹлӹмӓшӹштӹ лин ак шокты, но тенге гӹнят поэт тидӹм ак ойхыры, тӹдӹ ваштылеш вӓк. Поэт лач икӓнӓ веле Йонашын йӹлмӹжӹ доно попа, тидӹ поэмын мычашыштыжы лиӓлтеш. Йонаш молитвӓм лыдеш дӓ "курымеш кит колын мӹшкӹрешӹжӹ пӹцкемӹшеш яммы анзыц" тӹдӹ у шамаквлӓм моаш Йымым сарвала.

Проза дон сӓрӹмӓш пӓшӓжӹ

"Ош цӓрлӓнгӹвлӓн калиф" (А гóлыакалифа, 1913) романыштыжы Бабитс ти жепӹн сирӹмӹ поэзиштӹжӹлӓок ӹлӹмӓшӹн дисгармонижӹ гишӓн шаям анзыкыла нӓнгеӓ. Ти романышты "примерӹм нӓлӓш лимӹ ӹрвезӹ эдемӹн" ӹлӹмӓш дон колымашыжы гишӓн сирӓлтеш. Ти годымок автор югенд (у халык романтизм) дӓ символизм шӱлӹшӓн новеллӹм чӹдӹм агыл сирӓ. 1920-шы ин сирӹмӹ "Карта гӹц хала" (Кáртыжáр) романышты автор изи халашты капитализмӹн виӓнгмӹжӹ дӓ тӹштӹш ӹлӹмӓш вашталтмашвлӓ гишӓн сирӓ. "Колымашын эргӹвлӓжӹ" (Халáлфиаи, 1927) Бабитсӹн сек пӓлӹмӹ романжы ылеш. Тидӹ йых роман семӹнь сирӹмӹ дӓ венгр халык махань ылеш, тӹдӹм яжон дӓ келгӹн анжыктымы. Бабич яжо образованим нӓлшӹ сирӹзӹ, дӓ тидӹ тӹдӹн поэтикӹ дон философиштӹжӓт цаклалтеш. Тидӹ гӹц пасна тӹдӹ яжо эссеист ылеш. Тӹдӹ венгр сӹлнӹшая гишӓн, туан халыкын культурышты кого рольым мадшы эдемвлӓ гишӓн шукым сирен. Тенге гӹнят, тӹдӹ Европын сӹлнӹшаявлӓм соок шотыш нӓлӹн дӓ 1936-шы ин "Европын сӹлнӹшая истори" (Аз еурóпаи иродалом тӧртéнете) книгӓм сирен.

Сӓрӹмӓш пӓшӓжӹ. Сӓрӹмӹ пӓшӓвлӓжӹ доно Бабич венгр сӹлнӹшаям анзыкыла виӓнгдӓш палшен. Пӹтӓри тӹдӹ оригинал текстӹштӹ мам сирӹмӹ, тӹдӹм викок сӓрен, варажы тӹдӹ лыдышвлӓн шанымашым анзыкы лыкташ цацен, лыдышвлӓн формым пӓлдӹртен. Тӹдӹ антик жепӓш авторвлӓ гӹц тӹнгӓлӹн, Шекспир якте сӓрен. Сӓрӹмӹ пӓшӓвлӓжӹ логӹц сек яжон пӓлӹмеш Дантен Дижина цоммедиан шотлалтеш. Ти сӓрӹмӓш пӓшӓ гишӓн Сан Ремо- премим тӹдӹлӓн пумы.

Бабич лӹмӹнжок венгр сӹлнӹшаяштыш буржуазный анжалтышан авторвлӓ лошты кого авторитет ылын. Тӹдӹ декадент агыл, анешлӓ, сӹлнӹшаяшты тӹдӹ порадка дон дисциплинӹм моаш цацен. Тӹдӹ тошты дон у лошты кӹверӹм чангышеш шотлалтеш. Лыдышвлӓм сирӹмӹ стильжӹ доно Бабич Т. С. Элиот докы лишӹл.