Сӧдергран, Эдит

Эдит Сӧдергран, 1918

Эдит Сӧдергран (Edith Södergran, 04.04.1892 — 24.06.1923) — туан йӹлмӹжӹ швед, шачашыжы Петербургышты шачын дӓ Финляндиштӹ ӹлен, тӹтшок колен. Скандинавиштӹ модернизм йӧн доно сирӹшӹ поэтвлӓлӓн кого пример ылын, лӹмӹнок Суомиштӹ модернизм йӧн доно сирӹшӹ поэтвлӓлӓн кого инспирацим пуэн. Шоды цер (туберкулёз) доно церлӓнен, шукы жеп Швейцариштӹ санаторивлӓштӹ ылын (1911—1914).

Поэтессын пӓшӓжӹ

Пӹтӓриш книгӓжӹ «Лыдышвлӓ» (Dikter, 1916) маналтеш, кышты цилӓ лыдышыжок ош лыдыш (ирӹкэн лыдыш) йӧн доно сирӹмӹ ылыт. Потессын пын лӹвецӹнжӹ вараракшы техень лыдыш погымвлӓ лактӹнӹт: «Сентябрь лира» (Septemberlyra, 1918), «Роза алтарь» (Rosenaltaret, 1919) дӓ «Толшашын ӹмӹлжӹ» (Rosenaltaret, 1920), «Мӱлӓндӹ, кыды уке» (Landet som icke är, 1925). С.-ын лыдышвлӓжӹм пӹтӓриш гӓнӓ «Цикмӓ» журналын 2007-шӹ иӓш номерӹштӹ сӓрӹмӹ.

Сӧдергранын эстетикыжы

C.-ын поэзижӹм пӓлӹшӹвлӓ, тӹдӹм шотеш пиштӓт, яратат дӓ мастарлыкшым кӱкшӹн ӓклӓт. Седӹ, 1920-шы ивлӓлӓн тӹдӹн поэзижӹ пиш ӹшке сӹнӓн дӓ оригинальный ылын. Поэтесса ти шотышты ӹшкежӹ тенге сирен коден: «Лыдышвлӓэм Поэзи агыл манын иктӓт ваштареш попаш ак тӹнгӓл. Но лачокат лыдышвлӓ ылыт манынат келесен ам керд. Лыдышвлӓлӓн ритмым пуаш цацымем годым, иктӹм ынгылышым: ирӹкӹм пумыкем веле, лыдышвлӓэм виӓн дӓ келгӹ шaнымышaн лит. Тенге ӹштен, ритм шайыл вӹреш кодеш. Лыдышвлӓэм фрагментӓн шанымашвлӓ семӹнь ынгылымыла, мам кӧргӹштӹштӹ келесӹнем ылын, тидӹ интеллектем дон инстинктемӹн кӹцкӹштӹ. Ышкӹлӓнем ӓкӹм пуаш тымень шонамат, лыдышвлӹштемӹт тидӹ шижӓлтеш. Нӹнӹм ӹшкӹмӹн вилӓн, интуицилӓн дӓ интеллектлӓн ӹнянӹшӹ эдемӹн шанымышвлӓ семӹнь ынгылымыла. Махань ылмем, пӓлем дӓ тидӹ гӹц ӹшкӹмемӹм изи ӓк доно ӓклӹмем ак шо, тенге ӹштӹшӓшлык ам ыл.» Поэтессын лыдышвлӓжӹм ӹлӹмӹжӹ годым акцептируйыделыт (яралеш лыкделыт), нӹнӹм утла йӓлӹнеш шотленӹт, поэзиштӹжӹ нимахань ритм уке манын попенӹт. Маханьвлӓ тӹдӹн лыдышвлӓжӹ, шергӓкӓн лыдшы тиштӹ С.-ын поэзижӹ доно пӓлӹ лиӓт.