Сӧдергран, Эдит: версивлӓ лошты айыртем

Ирӹкӓн энциклопеди Википеди гӹц материал
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Amdf (кӓнгӓшӹмӓш | вклад)
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
Amdf (кӓнгӓшӹмӓш | вклад)
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
1 корны: 1 корны:
[[Image:Edith Sodergran.jpg|thumb|right|Эдит Сöдергран, 1918]]
[[Image:Edith Sodergran.jpg|thumb|right|Эдит Сöдергран, 1918]]
'''Эдит Сöдергран''' (Edith Södergran, 04.04.1892 – 24.06.1923) туан йӹлмӹжӹ швед, шачашыжы Петербургышты шачын дä Финляндиштӹ ӹлен, тӹтшок колен. Скандинавиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого пример ылын, лӹмӹнок Суомиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого инспирацим пуэн. Шоды цер (туберкулез) доно церлäнен, шукы жеп Швейцариштӹ санаторивлäштӹ ылын (1911-1914).
'''Эдит Сöдергран''' (Edith Södergran, 04.04.1892 – 24.06.1923) туан йӹлмӹжӹ швед, шачашыжы Петербургышты шачын дä Финляндиштӹ ӹлен, тӹтшок колен. Скандинавиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого пример ылын, лӹмӹнок Суомиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого инспирацим пуэн. Шоды цер (туберкулёз) доно церлäнен, шукы жеп Швейцариштӹ санаторивлäштӹ ылын (1911-1914).


==Поэтессын пäшäжӹ: ==
==Поэтессын пäшäжӹ: ==
256 корны: 256 корны:
[[Category:Суоми/персоналивлä|С]]
[[Category:Суоми/персоналивлä|С]]
[[Category:сирӹзӹвлä|С]]
[[Category:сирӹзӹвлä|С]]

[[da:Edith Södergran]]
[[de:Edith Södergran]]
[[es:Edith Södergran]]
[[en:Edith Södergran]]
[[fr:Edith Södergran]]
[[io:Edith Södergran]]
[[ku:Edith Södergran]]
[[hu:Edith Södergran]]
[[nl:Edith Södergran]]
[[no:Edith Södergran]]
[[nn:Edith Södergran]]
[[pt:Edith Irene Södergran]]
[[ru:Сёдергран, Эдит]]
[[fi:Edith Södergran]]
[[sv:Edith Södergran]]
[[diq:Edith Södergran]]

01:09, 10 ноябрьын 2009 гӹц верси

Эдит Сöдергран, 1918

Эдит Сöдергран (Edith Södergran, 04.04.1892 – 24.06.1923) туан йӹлмӹжӹ швед, шачашыжы Петербургышты шачын дä Финляндиштӹ ӹлен, тӹтшок колен. Скандинавиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого пример ылын, лӹмӹнок Суомиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого инспирацим пуэн. Шоды цер (туберкулёз) доно церлäнен, шукы жеп Швейцариштӹ санаторивлäштӹ ылын (1911-1914).

Поэтессын пäшäжӹ:

Пӹтäриш книгäжӹ ”Лыдышвлä” (Dikter,1916) маналтеш, кышты цилä лыдышыжок ош лыдыш (ирӹкэн лыдыш) йöн доно сирӹмӹ ылыт. Потессын пын лӹвецӹнжӹ вараракшы техень лыдыш погымвлä лактӹнӹт: ”Сентябрь лира” ( Septemberlyra,1918), ”Роза алтарь” (Rosenaltaret , 1919) дä ”Толшашын ӹмӹлжӹ” (Rosenaltaret ,1920), ”Мӱлäндӹ, кыды уке” (Landet som icke är , 1925). С.-ын лыдышвлäжӹм пӹтäриш гäнä ”Цикмä” журналын 2007-шӹ иäш номерӹштӹ сäрӹмӹ.

Содергранын эстетикыжы:

C.-ын поэзижӹм пäлӹшӹвлä, тӹдӹм шотеш пиштäт, яратат дä мастарлыкшым кӱкшӹн äклäт. Седӹ, 1920-шы ивлäлäн тӹдӹн поэзижӹ пиш ӹшке сӹнäн дä оригинальный ылын. Поэтесса ти шотышты ӹшкежӹ тенге сирен коден: ”Лыдышвлäэм Поэзи агыл манын иктäт ваштареш попаш ак тӹнгäл. Но лачокат лыдышвлä ылыт манынат келесен ам керд. Лыдышвлäлäн ритмым пуаш цацымем годым, иктӹм ынгылышым: ирӹкӹм пумыкем веле, лыдышвлäэм виäн дä келгӹ шaнымышaн лит. Тенге ӹштен, ритм шайыл вӹреш кодеш. Лыдышвлäэм фрагментäн шанымашвлä семӹнь ынгылымыла, мам кöргӹштӹштӹ келесӹнем ылын, тидӹ интеллектем дон инстинктемӹн кӹцкӹштӹ. Ышкӹлäнем äкӹм пуаш тымень шонамат, лыдышвлӹштемӹт тидӹ шижäлтеш. Нӹнӹм ӹшкӹмӹн вилäн, интуицилäн дä интеллектлäн ӹнянӹшӹ эдемӹн шанымышвлä семӹнь ынгылымыла. Махань ылмем, пäлем дä тидӹ гӹц ӹшкӹмемӹм изи äк доно äклӹмем ак шо, тенге ӹштӹшäшлык ам ыл.” Поэтессын лыдышвлäжӹм ӹлӹмӹжӹ годым акцептируйыделыт (яралеш лыкделыт), нӹнӹм утла йäлӹнеш шотленӹт, поэзиштӹжӹ нимахань ритм уке манын попенӹт. Маханьвлä тӹдӹн лыдышвлäжӹ, шергäкäн лыдшы тиштӹ С.-ын поэзижӹ доно пäлӹ лиäт.

Сäндäлӹк, кыды уке

Тӹ сäндäлӹкӹм, кыды уке, ойхырем.
Ма кӹзӹт улы – тидӹ тервен шумем нерат.
A соты тӹлзӹн ши йӹнгӹлжӹ
Мӹлäнем тӹ сäндäлӹк гишäн мыра, кыды уке.
Тӹштӹ тӹлнӹмäшвлäнä ӹлӹмäшкӹ пырат.
Тӹштӹ цепвлääт моло уке. Тӹштӹ соты тӹлзӹ
Йылышы шӹргӹмынывлäм сотемдäрä.
Ышке ӹлӹмäшем ӹнянӹдымäштӹ ӹленäм.
Но кыце тӹ сäндäлӹкӹм монжы кердӹнäм,
Кыды уке, ӹшкежäт ам пäлӹ.
Тӹ сäндäлӹкӹштӹ йӹлгӹжшӹ корона вуян
Яратымем ӹлäлтä.
- Яратымем!- мӹнь саслем.
Йыд юкымат ак лык.
- Кышты яратымем? – угӹц мӹнь ядам.
Кӱшкӹ, пӹлгомышкыла юкем куза
Дä тӹшäкен, пындашдымы симсеш
Kурымеш ямеш...
Лач орлыкым ужшы
Эдемвлäн тетяштӹ веле кидшӹм виктäлтä
Дä шӱмжӹ доно колеш:
- Мӹнь тӹдӹ ылам, кыдым тагачы яратет
Дä курыметым яраташ тӹнгäлäт...

Эдит Сöдегран


ШӸРГӸШТӸ ПУШÄНГӸ

Шӹргӹштӹ пушäнгӹ кушкын,
Косир дä лаштыра.
Мӹнь ӹшкежäт тидӹм ужынам.
Ӹшкет ылмыжы доно тӹдӹ сотын кайын дä
тӹтӹрä вашт укшвлäжӹ доно кÿшкӹлä кырмен.

Хӹдӹртӹш пушäнгӹм рашкалтен дä йылатен колтен.
Мам ӹштет?
Хӹдӹртӹшвлä хӹдӹртӹлӹт, валгынзышвлä валгынзыт.
Сойток- мӹнь ти пушäнгӹм ӹшке сӹнзäэм доно ужынам
Дä мырывлäэмӹн ӹлӹмешкӹштӹ
Тӹдӹм äштäш тӹнгäлäм.

РЕВАНШ

Лачокат вäл ти кäньӹсӹр кечӹ йӹдеäш
ӹлӹмäшӹн башньыжым урыктен шуэн ам керд?
Мӹнь шӹдӹрвлä гишäн мырынем,
Тенге, кыце кӹзӹт якте эче иктäт ӹштӹде.

Ойхемӹн шагалмыжы гишäн мырынем ыльы-
тенге гӹнят тӹдӹ ӹшкӹлäнжӹ ладнам ӹш мо.
Тӹдӹ мӹнь гӹцем ӹнянӹмäшем роалтен нäльӹ-
дä тенге мырын тыштыжат пäлӹмӹ лин.

ШӸРГӸН СОТЫ ӸДӸРЖӸ

Тидӹ тенгечӹ агыл ыльы ма?-
Шӹргӹн соты ӹдӹржӹ сÿäнӹм ӹш эртäрӹ ма?
Сагажы цилäнäт сусун ӹш аеп ма?
Тӹштӹ кекäт, äнгӹрäт,
Икмахатян ялгорнат дä сусу тӹшкääт ыльы,
Тӹдӹ лÿддӹмӹ дä йÿкшӹ ыльы,
Ти вадны тӹдӹ намыс дон ваштылмын
Пӹсмäнӹштӹмäт пäлӹде дä куку гӹц
Шаршы шишкышым ядын,
Мыры семвлäм шишкен,
Йäрвлä лошты куштен кеш,
Тидӹ паштек цäшдӹмӹвлääт трÿкок ямевӹ
Ти сÿäнӹм айышывлä лошты.
Шӹргӹн соты ӹдӹржӹн ойхым пäлӹмӹжӹ ак шо.
Соты сӹнзääн, соты ÿпäн, тӹштӹ тӹлнӹмäш пеледеш
Дä шÿмвлä икмахатьын дä тыл гань йылат,
Седӹндонат сÿäнӹштӹжӹ шӹргӹ тӹрӹштӹшӹ
Йäктӹвлä вуйыштым комдык ӹштен, шалгевӹ,
Йӹрӹштӹ кожвлä сусун куштевӹ,
Лымегож аярышты мырен шалгыш,
Ош вуй пелдӹшвлä тӹрвӹвлäштӹм мадыктевӹ,
Шӹргӹ эдемвлäн йäнгӹшкӹштӹ нÿшмÿвлäжӹм вилен,
Эдемвлäжӹн сӹнзäвлäштӹштӹ йäрвлä
Тьолге кайыныт, шӹдӹрлä йыленӹт,
Лӹпӹвлä вӹд вӹлнӹ чонгештӹлӹнӹт.

НОКТЮРН

Ош шӹшер гань тӹтӹрäштӹ
Ошмаан дюнывлä шайылны
Йыдпелӹн коэвлäжӹ
Тангыжым пыргедӹт.

Сирӹштӹш кÿэвлä лач онарвлäок
Ойхан тӹтӹрäвлä дон
Ши коэвлäм
Кöргӹштӹштӹ урдат.

Соты тӹлзӹ лӹвäлнӹ
Пуры кäнгӹж йыд
Шӹпӹм колыштмыжы годым
Тӹлнä дä шаныкала.
________
тӹлнäш- мечтать

ЭРОС У МӰЛÄНДӸМ ӸШТÄ

Эрос у мÿлäндӹм ӹштä
Кидӹштӹжӹ Мÿлäндӹ öрäт веле, махань цевер.
Эросын изи эдемвлä вӹкӹ анжылташ жепшӹ уке.
Кыце Кечӹ дон Тӹлзӹ корны мычашкы толыт,
Тидӹм йӹлгӹжшӹ сӹнзäжӹ доно анжа.
Нӹнӹ нелемдӹмӹ ӹдӹрäмäш гань янгыленӹт.
Ма гишäн тӹдӹн хир вуйвимжӹ шана?

Мыры сага шӹдӹрвлääт корнышты доно кыргыжыт.
Эросын вуйжы веле шанаш нигынамат ак цäрнӹ.
Ти сäмӹрӹк онар эдем тамахань сока (слöпöй)
  у ямакым тӹнгäлеш.
Тӹдӹ мадеш.

ЛӰДӸШЛÄ ТӸЛНӸМÄШВЛÄ

Тӹлнӹмäшвлäлäн ит ӹнянӹ. Нӹнӹ
шӹкш гань куштылгын шылен кеäт.
Дä тӹнäмок лÿдӹшлä ылыт-
лиäлт кердӹт гӹнь.

Тӹнь ӹшке тӹлнӹмäшвлäэтӹн сӹнзäшкӹштӹ анжалынат?
Нӹнӹ ясы ылыт, нӹнӹм ынгылаш нелӹ
Лач мам шанен шӹнденӹт, тӹдӹлäн веле ӹнянäт.

Тӹлнӹмäшвлäлäн когонжок ит ӹнянӹ. Нӹнӹ
Алталымаш мä дорцынна шӹлшäшлык ылыт.
Но, ордыдвлäэт, нӹнӹ соок сагана коднештӹ.

ШӸЖӸ

Пушäнгӹвлä цäрäвлä кодынытат,
Кÿкшӹ сирӹштӹ шӹнзӹшӹ пöртӹшкет
Пӹлгомлан, южлан дä сотылан
Корным пачыныт- нӹнӹ вӹд вӹлнӹ
Тӹгӹрӹштӹлä кайыт.
Тӹштӹ симсäлгӹ тӹтӹрä лошты
Изи ӹдӹрäш тäгÿлäн пеледӹшвлäм намалеш
А паштекшӹ ладнан кишӹ вӹд вӹлец
Ши цӹреäн кеквлä пӹлгомышкыла
чонгештен кузевӹ.

ЙÄЛ СÄНДÄЛӸКВЛÄ

Шÿмем омыныштыжы йäл сäндäлӹквлäм ужеш,
Дä тӹ мӹндӹр вäрвлäштӹ
Ӹшкет ылшы кок кого кÿм ужам-
тӹдӹ докы мӹньӹн шÿмем тамалын шыпшеш.
Ти картинӹм вес сäндäлӹк гӹц толшы
Шÿмешем рисуен коден.
Кечӹвлä дон йыдвлä эртäт.
Ма ӹлӹмäшӹштӹ лиäлт ак керд, тидӹ гишäн шанем.
Ти ойхы шÿмем кäндäрä.

КОГО САД

Цилäнäт мä пöртдӹмӹ янаварланышы ылына.
Цилäнäт мä ӹзäк-шоляквлä, äкäк-шыжараквлä.
Цäрäн, вӹльдӹр выргемäнвлä мÿлäндӹ мыч ашкедӹнä.
Ма доно мä гӹц лужавуйвлä паянрак ылыт?
Пайда нӹнӹ докы вӹдлä ёга.
Тидӹм шöртньӹ донат вäк висäш нелӹ.
Шонгеммӹнä семӹнь ӹзäк-шоляк ылмынам
Шукырак веле шижӹнä.
Мäлäннä нимат такеш, куштылгын ак тол.
Мä лач нӹнӹлäн веле ӹшке öртнäм пуэнä.
Кого садем ылын ылгецӹ
Мӹнь цилä ӹзäк-шолякым äкäк-шыжаракым
Ӱжäм ыльы дä кÿ манярым кердеш, тӹнäр
Пайдам сагашты нäнгеäт ыльы.
Мäмнäн вет туан сäндäлӹкнä тӹштӹ уке,
Ылын ылгецӹ мä ик халык лин кердӹнä ыльы.
Тӹнäм пöртнä йӹр пичӹмäт пиченä ыльы,
Нимахань вес юквлä мäмнäм ӹнжӹштӹ äптӹртеп манын.
Тидӹ паштек ӹшке тыр садна гӹц
Халыкланна у ӹлӹмäшӹм пуэнä ыльы.

ВАДЫ

Шӹргӹн шайыштмы ойхы ямакшын
Ик шамакшымат колмем ак шо.
Тӹштӹ ӹлӹштäшвлä охлат,
Кож имвлä шÿлештӹлӹт,
Тӹштӹ ӹмӹлкäвлä
Пушäнгӹвлä лошты
Ю#дӹшӹлä кыргыжталыт.

Пӹсӹнрäк корны докы!
Сусун мäмнäм тӹдӹ выча
Дä вӹд лаксаквлä лошты
Пӹсӹн кыргыжын
Сäрнäлт вацшы вады жерäм
Тырын анжа.

МА ИРГОДЫМ?

Ма иргодымжы? Иргодым тӹнь гӹцет паснаок,
Весӹн кидшӹ, шÿмӹштӹш ойхы веле тӹдок.

Но мӹнь кен колтем, ышанрак лиäш манын.
Вара мӹнгеш сӹнзäшкет толам
Вес пӹлгом гӹц, у ӹнянӹмäш доно,
Тӹ анжалтыш донок, лач вес шӹдӹр гӹц веле,
Выргемем тошты гӹнят, цацымашем у лиэш,
Улы шӹдем доно, улы ӹнянӹмäшем доно толам,
Тӹньӹн охыремшӹ шÿметӹн кöргӹжӹ гӹц,
Ӹшке донем цат кредäлäш,
Мам пуйырен, тӹдӹ ваштареш лиäш.
Тидӹ паштек йӹрäлтем дä парсын шӹртем
Парняэшем ялштен шӹндем, а тӹньӹн
Пуйырымашетӹн мындыражым
Парсын шавыремӹн пӹрӹнзӹк лоэш шӹлтен пиштем.

ШÖРТНЬӸ ДОН КӰВЛÄМ ИДÄ ПОГЫ

Малын, тäлäндä, эдемвлä шöртньӹ дон кÿвлä?
Тек шÿмвлäдä тӹлнäт дä ломыж гань йылат!
Когоэшнӹшӹ анжалтышан сусксывлäн анжалтышвлäштӹ гӹц
Шергäкäн рубинвлäм лыктын шудо!
   Пындаш якте йÿдок
Ӱштӹ вӹдӹм адын вӹдсӹнзäжӹ гӹц!
Лач шöртньӹ дон шергäкäн кÿвлä дон
Керäл агыл тьыли-ёливлäм веле идä погы-
Нӹнӹ лач кӹчӹзӹвлäлäн веле ярал ылыт.
Эдемвлä, пуэмäдä тетявлäлäндä
Техень вим, кыды ӹшкӹмӹм шотеш пиштäш тымда
Дä пӹлгомын капкажы вашт лäктäш палша.