Сӧдергран, Эдит

Эдит Сöдергран (Edith Södergran, 04.04.1892 – 24.06.1923) туан йӹлмӹжӹ швед, шачашыжы Петербургышты шачын дä Финляндиштӹ ӹлен, тӹтшок колен. Скандинавиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого пример ылын, лӹмӹнок Суомиштӹ модернизм йöн доно сирӹшӹ поэтвлäлäн кого инспирацим пуэн. Шоды цер (туберкулез) доно церлäнен, шукы жеп Швейцариштӹ санаторивлäштӹ ылын (1911-1914).

Поэтессын пäшäжӹ:

Пӹтäриш книгäжӹ ”Лыдышвлä” (Dikter,1916) маналтеш, кышты цилä лыдышыжок ош лыдыш (ирӹкэн лыдыш) йöн доно сирӹмӹ ылыт. Потессын пын лӹвецӹнжӹ вараракшы техень лыдыш погымвлä лактӹнӹт: ”Сентябрь лира” ( Septemberlyra,1918), ”Роза алтарь” (Rosenaltaret , 1919) дä ”Толшашын ӹмӹлжӹ” (Rosenaltaret ,1920), ”Мӱлäндӹ, кыды уке” (Landet som icke är , 1925). С.-ын лыдышвлäжӹм пӹтäриш гäнä ”Цикмä” журналын 2007-шӹ иäш номерӹштӹ сäрӹмӹ.

Содергранын эстетикыжы:

C.-ын поэзижӹм пäлӹшӹвлä, тӹдӹм шотеш пиштäт, яратат дä мастарлыкшым кӱкшӹн äклäт. Седӹ, 1920-шы ивлäлäн тӹдӹн поэзижӹ пиш ӹшке сӹнäн дä оригинальный ылын. Поэтесса ти шотышты ӹшкежӹ тенге сирен коден: ”Лыдышвлäэм Поэзи агыл манын иктäт ваштареш попаш ак тӹнгäл. Но лачокат лыдышвлä ылыт манынат келесен ам керд. Лыдышвлäлäн ритмым пуаш цацымем годым, иктӹм ынгылышым: ирӹкӹм пумыкем веле, лыдышвлäэм виäн дä келгӹ шaнымышaн лит. Тенге ӹштен, ритм шайыл вӹреш кодеш. Лыдышвлäэм фрагментäн шанымашвлä семӹнь ынгылымыла, мам кöргӹштӹштӹ келесӹнем ылын, тидӹ интеллектем дон инстинктемӹн кӹцкӹштӹ. Ышкӹлäнем äкӹм пуаш тымень шонамат, лыдышвлӹштемӹт тидӹ шижäлтеш. Нӹнӹм ӹшкӹмӹн вилäн, интуицилäн дä интеллектлäн ӹнянӹшӹ эдемӹн шанымышвлä семӹнь ынгылымыла. Махань ылмем, пäлем дä тидӹ гӹц ӹшкӹмемӹм изи äк доно äклӹмем ак шо, тенге ӹштӹшäшлык ам ыл.” Поэтессын лыдышвлäжӹм ӹлӹмӹжӹ годым акцептируйыделыт (яралеш лыкделыт), нӹнӹм утла йäлӹнеш шотленӹт, поэзиштӹжӹ нимахань ритм уке манын попенӹт. Маханьвлä тӹдӹн лыдышвлäжӹ, шергäкäн лыдшы тиштӹ С.-ын поэзижӹ доно пäлӹ лиäт.

Сäндäлӹк, кыды уке

Тӹ сäндäлӹкӹм, кыды уке, ойхырем.
Ма кӹзӹт улы – тидӹ тервен шумем нерат.
A соты тӹлзӹн ши йӹнгӹлжӹ
Мӹлäнем тӹ сäндäлӹк гишäн мыра, кыды уке.
Тӹштӹ тӹлнӹмäшвлäнä ӹлӹмäшкӹ пырат.
Тӹштӹ цепвлääт моло уке. Тӹштӹ соты тӹлзӹ
Йылышы шӹргӹмынывлäм сотемдäрä.
Ышке ӹлӹмäшем ӹнянӹдымäштӹ ӹленäм.
Но кыце тӹ сäндäлӹкӹм монжы кердӹнäм,
Кыды уке, ӹшкежäт ам пäлӹ.
Тӹ сäндäлӹкӹштӹ йӹлгӹжшӹ корона вуян
Яратымем ӹлäлтä.
- Яратымем!- мӹнь саслем.
Йыд юкымат ак лык.
- Кышты яратымем? – угӹц мӹнь ядам.
Кӱшкӹ, пӹлгомышкыла юкем куза
Дä тӹшäкен, пындашдымы симсеш
Kурымеш ямеш...
Лач орлыкым ужшы
Эдемвлäн тетяштӹ веле кидшӹм виктäлтä
Дä шӱмжӹ доно колеш:
- Мӹнь тӹдӹ ылам, кыдым тагачы яратет
Дä курыметым яраташ тӹнгäлäт...