Цикмӓ

Цикмӓ (алыкмарла Чыкма, рушла Козьмодемьянск, суслала Чикмĕ) — Мары Эл Республикын Кырык мары районын вуйхалажы. Хала 1781 гӹц.

Цикмӓштӹ 2010-шы ин эртӓрӓлтшӹ халыкшот шотлымаш семӹнь халашты 21 257 ӹлӹзӹ.

Хала Йыл (Шывашар вӹдаралымвӓр) кӱкшӹ вургымла сирӹштӹ вӓрланӓ, Йошкар-Ола гӹц 104 уштыш кечӹвӓл-вадывелнӹрӓк.

Цикмӓ Кырык дӓ кожла марывлӓн культура центрӹштӹ ылеш.

Цикмӓн гимнжӹ[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

ТУАН КОЗЬМОДЕМЬЯНСК

Шамакшы: Н.Егоровын
Семжӹ: В Куприяновын

Йыл коэштӹ жерӓ иэш олен,
Йӱксӹ ганьы шӹмӓн мадылдал.
Пуры ирок! Угӹц токет тольым… -
Халаэмлӓн маньым ӹвӹртӓл.

Припев:
Пелед, уэм, туан Козьмодемьянск,—
Олма садан цевер халаэм.
Пелед, уэм, туан Козьмодемьянск,—
Кӓрш кӹл юкан хытыр халаэм.

Кымылетӹм шӱмеш угӹц кандем,
Рвезӹ годшы туан халаэм.
Мӹнь яратем кырык сир мӱлӓндем,
Пӓшӓ мастар мары халыкем.

Припев.

Шошым ирок пелед шӹнзеш садшы
Ош выргемӓн ӹдӹр полкы гань.
Йыл сир мыч Акпарсын сем рӹшкӓлтеш -
Тӹ кӓрш семеш кушта кечӹял.

Припев.

Йыл коэштӹ жерӓ иэш олен,
Йӱксӹ ганьы шӹмӓн мадылдал.
Пуры ирок! Угӹц токет тольым,—
Халаэмлӓн маньым ӹвӹртал.

Припев.

Вӓрлӓнӹмӓш, ӹлӹзӹ шот[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Хала Йылын кӱкшӹ сирӹштӹжӹ шыпшылт вазын. Первижок томавлӓ лач Йыл тӹрӹштӹ веле ылыныт, 1970-шы ивлӓн халашты у микрорайонвлӓ шачыныт, икӓнӓштӹ шукы кӹрпӹцӓн пӧртӹм чангаш тӹнгӓлмӹ. Кырык сир гӹц Йошкар-Олаш тӧр кемӓштӹ Йыл вес сирӹш паром дон ванжаш лиэш. Паромвлӓ апрель гӹц тӹнгӓлӹн Йыл шӹцмеш каштыт. Коротняк гӹц Йошкар-Олашкы 119 уштыш.

Цикмӓштӹ 2010-шы ин эртӓрӓлтшӹ халыкшот шотлымаш семӹнь халашты 21 257 ӹлӹзӹ ӹлен. Нӹнӹ логӹц официальный агыл статистика семӹнь 38 % марын ылыныт. 2010-шы халыкшот шотлымаш статистика семӹнь халашты 21 257 ӹлӹзӹ, нӹнӹ логӹц 13 064 рушла попышывлӓ ылыт, 6 562 ӹлӹзӹжӹ кырык марынвлӓ.

Истори[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Руш историографиштӹ Цикмӓлӓн негӹцӹм пиштӹмӹ иэш 1583-шы и шотлалтеш. Тӹ годымок пӓлӹ, толшаш халан вӓрӹштӹ кӱкшӹ сирӹштӹжӹ кырык марынвлӓн ӹлемӹштӹ ылын, кыдывлӓм рушынвлӓ преняӓн кӓрмӓнӹм шагалтымыкышты, 7 уштыш ордӹшкӹ поктыл колтенӹт. Ти кӓрмӓнжӹм тошты кырык марынвлӓ «цик» (рушла: черта, граница) манаш тӹнгӓлӹнӹт. Пӓленӓ, шукынжок изинӓ годым «циклӓ» мадынна. Тенгежӹ гӹнь, Цикмӓ халан этимологижӹ рушла «черта»-м анжыктышы шамак доно кӹлдӓлтӹн. Перви кожла марынвлӓ Цикмӓ лишнӹ ӹлӹшӹ кырык марынвлӓм «цикмӓнӓйвлӓ» маныныт.

Климат[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Идӓлыкыштышы кӹдӓлӓш южын температурыжы — 4,8 °C
Южын лывыргы ылмыжы — 74,0 %
Мардежӹн пуалмы пӹсӹлыкшы— 3,2 м/с

Шаблон:Халан климатшы гишӓн пӓлен нӓлӓш манын, ти ссылкым анжалаш лиэш:

Экономика[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Цикмӓштӹ радиоэлементвлӓм лыкшы «Потенциал» дон электрон товарвлӓм лыкшы «Копир» заводвлӓ пӓшӓлӓт. Ыргымы фабрика «Мария» улы. Цикмӓштӹ киндӹ завод, «Кырык мары пай комбинат», «Кырык мары кӹрпӹц завод» улы. Цикмӓ порт Мары Элӹн «йогы капкаэшӹжӹ» шотлалтеш, кыдын тылвышвлӓжӹ, лӹмӹнок паромвлӓжӹ, Йыл дон Вӹтлӓ мыч пассажирвлӓм дӓ грузвлӓм шыпштат.

Транспорт[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Хала гӹц районын шукы солашкыжок автобус линивлӓ улы. Цикмӓ гӹц виӓш автобус линивлӓ Шывашарыш, Йошкар-Олаш (Шывашар гач), Канашыш, Угарман|ыш дӓ Москваш каштыт. Цикмӓ, тенгеок Йыл кемӹкӹ, йогы портыш сӓрнӓлтеш, кышец Коротнякыш паром каштеш. Тенгеок кого тылвышвлӓ Цикмӓ пристинеш шагалыт. Молнам Цикмӓштӹ аэропорт ылын.

Автобус линивлӓ:

Цикмӓ - Йылйӓл 32 уштыш, корны жеп: 1.10. 4.50, 6.20, 7.40, 10.40, 12.00, 13.40, 18.05
Йылйӓл - Цикмӓ 6.10, 7,20, 8.50, 12.00, 15.00, 19.25

Цикмӓ - Йынгы Кушыргы 7.50, 15.10
Йынгы Кушыргы - Цикмӓ 8.50, 16.20

Цикмӓ - Макарсир (Йоласал гач) 6.10, 7.15, 16.20

Цикмӓ - Пистерлӓ 10.45 (4,5,7)
Пистерлӓ - Цикмӓ 11.45 (4,5,7)

Цикмӓ - Санук 4.40 (6,7 гӹц пасна), 5.30, 9.00, 11.40, 16.35, 17.50
Санук - Цикмӓ 6.10 (6,7 гӹц пасна), 6.50, 10.20, 13.00, 17.55, 19.10

Культура[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Цикмӓштӹ Кырык мары драма театр улы, театр сезон мычкы шукы спектакльым анжыктат. Халашты кӓнгӹж йӹде Бендериадым эртӓрӓт, 3 музей улы: Пӹлгом лӹвӓлнӹш кырык мары этнографи музей, артньык Григорьев лӹмӓн цевер искусствывлӓн музей дӓ хала купец ӹлӹмашӹм анжыктышы музей.

Тымдымаш[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]

Цикмӓштӹ кӹдалаш кукшӹцӓн 5 школ улы, нӹнӹ лицей дӓ гимнази статусан ылыт. Халашты тенгеок ик лицей-интернатышты кырык мары тетявлӓ тыменьӹт.

Ажедмӓшвлӓ[тӧрлӓтӓш | кодым тӧрлӓш]