Цепель
Цепель ― Шур йогы дон Арпӹнгель ӓнгӹр лоштышы сек кӱкшӹ вӓреш иктӓ кок тӹжем и перви (ӓнят, анзыцыракат) тамахань финн-угр халык Цепель лӹмӓн крепостьым (кӓрмӓнӹм) чанген шӹнден. Тишкӹ толын лӓкмӹкӹштӹ, кырык марынвлӓӓт тӹдӹм тӹнг халаштылан айырен нӓлӹт. Археологвлӓн ынгылдарымы семӹнь тиштӹ ӹлӹшӹ халык ананьинский культурым кычен. Ти вӓр Шурдӹнг доны ылеш.
Цепель стратеги рольым мадын: ти кӱкшӹ кырык вӹлец Шур дон Йыл вес сир мӱлӓндӹштӹ кымдыкеш кайын колта. Тӹнӓм Йыл Кырык сир гӹц палнырак йоген, тӹдӹн тошты йогым вӓржӹм Кукшыйыл маныныт, рушлажы Луков ӓль Лукоянов затон, кӹзӹт ӹнде вӹд пындашты лин шӹнзӹн. Тенге Цепель гӹц Йылыш Шур ӓнгӹр дон Мелепка йӓр (Хмелевский затон) мычкы лӓктӹнӹт. Ваштареш икманяр остров лин, ӱлнӹшӹжӹ Черемисский маналтын. Цепель гӹц иктӓ кым уштышаш вӓрӹштӹ Арпӹнгель сирӹштӹ кырык марынвлӓн Кого Йымыштын “резиденци” лин, кырык марынвлӓ тиш цилӓ вецӹн кымалаш, цӧклӓш каштыныт.
Марковы гӹц мӹндӹрнӹ агыл Когорны дон Йыл лошты ананьинский культура жепӓш Орланер лин. Н.Оглобин сирӹмӹ семӹнь, “отсюда контровали все движение как по воде, так и по суше”. Сэмэнӓнгӹрӹштӹ нӹнӹн ӹшкӹмӹштӹн пристин лин.
Орланер рушлажы “Чертово городище” маналтеш. Ма ӧрӹктӓрӓ, техеньок лӹмӓн вӓрвлӓ Ветлуга хала лишнӹ дӓ Татарстанышты Елабуга лишнӹ линӹт.
Ӹшке Цепель шамакшым тенге ынгылдараш лиэш, хантвлӓн йӹлмӹштӹ тӹдӹ “качы вӹдӓн ӓнгӹр” манмым анжыкта. Цепельӹн курымжы 1523-шы ин кӹрӹлтеш. Тидӹ гишӓн Н.Демидовын “Исторический очерк Васильсурского уезда” книгӓштӹжӹ теве кыце сирӹмӹ: “Основание города относится к XVI столетию, когда в 1523 году в Казани произошло изменническое умертвшление русских купцов, равно предательское умертвшление государева посла Василия Юрьевича Поджогина, царь Василий Иванович с большим войском отправился в поход на Казань в том же году. Сам царь остался в Н.Новгороде, послав воевод на казанские земли. Они опустошили эти земли и, дойдя до устья Суры, основали город, которому дали в честь великого князя имя Васильев-Новгород, впоследствии его стали называть Васильгородом, Васильсурском или просто Василем.