Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал

Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал — эстон тетя сирӹзӹ Эно Раудын книгӓжӹ кырык марла. Сӓрӹзӹ - Юлия Куприна.

2006-шӹ им кырык мары культурынан историштӹжӹ, лӹмӹнок литературышты дӓ книгӓ продукцим лыкмашты сек кӹцкӓнеш шотлен кердӹнӓ - имештӹ кырык марла 8 книгӓ „вӓк“ лӓктӹн! Ам пӓлӹ, 8 книгӓн лӓкмӹ паштек тӓ „ура!“-м саслымыла дӓ ойхырымыла. Вет мам ит попы, кугижӓнӹш, кыды халыкнан дӓ туан йӹлмӹнӓн гаранцхы лишӓшлык- ӹшке бӱджетешӹжӹ гӹц лач 3 книгӓм веле лыктын. Йӹлмӹжӹ яклака-пӓшӓжӹ какляка, халык шая улы. Тидӹ кӱ? ӓль ма? Махань институт? Кугижӓнӹшӹн чиновниквлӓжӹ мары культурым виӓнгдӹмӓшкӹ пиш шукы оксам колтенӓ манын тӹтӹшде попат, а лачокшымат анжалат гӹнь, лач культурым ӹштӹшӹвлӓжок, шамаклан, сирӹзӹвлӓ, пеле шужен ӹлӓт дӓ кӹце ужына, книгӓвлӓжӓт кынам лӓктӹт - кынамжы воксеокат агеп.

Тӹ годымок ма сусужы!? Эртӹш ин кырык марла 3 тетя книгӓ вӓк лӓктӹн. Седӹ, лыкташ лиэш ылын шукыракым - тӹнӓм кынам, государство, лачокат тидӹм керӓл пӓшӓэш шотла ылын гӹнь. Вет 1998-шӹ и годшен, кынам кугижӓнӹш палшымы доно остатка гӓнӓ кырык марла тетя книгӓ лӓктӹн 10 иӓш ¤билей шоэш ылын. Но Ипполит Лобановын „Тетя йӹрӓ“ книгӓжӹ ти шим юбилей ӹнжӹ ли манын, ытарыш. А результатыштыжы- яжо, кӹзӹтшӹ жепӓш книгӓм лыкмы. Кердӹт вет мары сирӹзӹвлӓ сирен, а артньыквлӓ рисуен дӓ полиграфиствлӓ яжо книгӓвлӓм лыктын - лач культурым, лӹмӹнок литературым виӓнгдӹшӹ чиновниквлӓ туан культурына верц вес семӹнь, тӹдӹм яратен, шотен пиштен дӓ палшаш цацышыла анжалыт ылгецӹ, тӹнӓм лӓктӹшвлӓжӓт весӹвлӓ лин кердӹт. ӹнянӹмӹ шоэш, весин нӹнӹ тенгеок и ӹштӓт, уке гӹнь, кыце тенге халык йӹлмӹм пӹзӹрӓш дӓ тӹдӹм пӱктӓш лиэш? А литература, кыце пӓленӓ- халыкын тӹгӹржӹ. Тидӹм ат итӹрӓйӹ дӓ тӹдӹлӓн тьолгыжаш ирӹкӹм ат пу гӹнь, седӹ, тӹдӹ пӹслӓнӓш тӹнгӓлеш. А ӹнде книгӓн геройвлӓжӹ докы! Тидӹжӹ Юлия Куприна доно эстон йӹлмӹ гӹц сӓрӹмӹ „Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал“ тетя книгӓ ылыт. Сӓрӹзӹ книгӓн анзыл шамакыштыжы тенге сирӓ: “Шергӓкӓн тӓнг! Кидӹштет лӹмлӹ эстон сирӹзӹ Эно Раудын тетялык книгӓжӹм кычет. Книгӓ кым изи кӓпӓн мытык мекер- Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал гишӓн шайыштеш.

Автор персонажвлӓжӹм “накситральвлӓ” манеш гӹнь, книгӓм марла йӹлмӹшкӹ сӓрӹшӹ нӹнӹм “иксольывлӓ” манын лӹмдӓ. Вӹлец анжалын, иксольывлӓ гномиквлӓ дон лилипутвлӓ гань ылыт. Характерӹштӹ донат эдемвлӓ ганьыраквлӓок: ӹвӹртенӓт, шӹдешкенӓт колтат, нӹнӹ янаварланен сӓрнӓт, ик вӓрӹштӹштӹ нигыцеӓт шӹнзен ак тырхеп. Эдемвлӓ семӹньок чӓйӹмӓт косир цӓшкӓвлӓ гӹц йӱт, кагыльымат мелӹнок качкыт, тыл йӹр кӓнен шӹнзӓлтӓт, машинӓ донат кыдал кеӓт дӓ сек нелӹ ситуацивлӓ гӹцӹнӓт лӓктӹн мыштат.

Ти шайыштмаш-ямакым 1970-шы ивлӓн сирӹмӹ. Книгӓ ӹшке жепӹштӹжӹ пиш когон популярный ылын дӓ вескид йӹлмӹвлӓшкӓт пӱлӓ сӓрӹмӹ. Тенгелӓ 1974-шӹ ин Эно Раудын лӹмжӹм, кыды марла кӹртним анжыкта, тӱнымбалнышы сирӹзӹвлӓн спискыш пыртат, кыды Ганс Христиан Андерсенӹн лӹмжӹм намалеш. Седӹндонат ти книгӓ эстон тетя литературын историштӹжӹ керӓл рольым мадын.

“Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал” гань книгӓвлӓ эстон сӹлнӹшаяшты тӹнӓм уке доно иктӹ ылыныт. Кӹзӹтшӹ годшаш яжон виӓнгшӹ технологи дӓ мультимеди жепӹн, седӹ, мӓнгӹ вуйышты кечӹшӹ радио гишӓн сирӹмӹжӹ моло лыдшым пурын йӹрӹктӓлеш веле, но книгӓн тематикӹжӹ тетявлӓ лошты веле агыл, коговлӓ лоштат хытырымашым тӓрвӓтӓ. Тӓнгвлӓ лоштышы кӹлвлӓм виӓнгдӹмӓш, икӹжӓк-иктӹлӓн палшымаш дӓ кычыкым пумаш, тенгеок пӧрттӱм жеплӹмӓш дӓ экологи ядмашвлӓ – мӓлӓннӓ, мӱлӓндӹ вӹлнӹ ӹлӹшӹвлӓлӓн, кӹзӹт пишок актуальный дӓ тергӹшӹ темывлӓ ылыт.”

Махань яжо, келгӹ шанымашан шаявлӓ! А ӹнде ти книгӓм лыдшын анжалтыш доно ӓклӓлӓлӹнӓ. Книгӓн дизайн дон сӹнжӹ гӹц тӹнгӓлӹнӓ. Пӓлдӹртӓш келеш, ти книгӓ Юлия Купринан кокшы сӓрӹмӹ пӓшӓжӹ. Пӹтӓришӹжӹ “Изи ӹдӹр Пилли-Ри” маналтеш дӓ тӹдӹ 2005-шӹ ин лӓктӹн. Кӹзӹтшӹ книгӓм вес типографиштӹ лыкмы дӓ, ти кок книгӓ лоштыш полиграфи пӓшӓштӹш айыртемӹм сӹнзӓгӹрӓток цаклет. Кокшы книгӓ пӹтӓришӹ гӹц таманяр пачаш яжорак, сӹлнӹрӓк дӓ квалитетӓнрӓк. Книгӓштӹ кыце шимӹ-ошы, тенгеок шукы цӹреӓн илл¤страцивлӓм кычылтмы, кыдывлӓ оригиналыштышывлӓ ылыт. Авторышты Эдгар Вальтер. Тидӹ полиграфи шотышты. Но мам ит попы, Пилли-Ри гишӓн шайыштшы книгӓм мӹнь яратем дӓ весӹвлӓлӓнӓт лыдаш согоньлем.

Кыце пӓленӓ, ик йӹлмӹ гӹц вес йӹлмӹшкӹ сӓрӹмӹ пӓшӓвлӓ вес культурышты литературым виӓнгдӹмӓштӹ, тӹдӹм уэмдӹмӓштӹ пиш кого рольым мадын кердӹт. Халык ти книгӓвлӓм лыдаш тӹнгӓлеш гӹнь, тидӹ халык логӹц туан йӹлмӹлӓ сирӹшӹ авторвлӓм шачыктен кердеш. Сӓрӹмӹ пӓшӓ- креативне процесс, кышты сӓрӹзӹн йӹлмӹ доно мадмыжым, фантазижӹм дӓ керӓл решенижӹм ужат. Ти шотышты Юлия пиш ыш доно книгӓн лӹмжӹм пуэн. Келеш вет- Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал! Махань лӹмвлӓ? Мӓ, кырык марла лыдшывлӓ, литературыштына лач совецкий клишевлӓ доно сирӹмӹ тетя пӓшӓвлӓм веле пӓленӓ, кышты соок “яжо” – “худа”-м сӹнгӓ, ӓтям выжалышы Павлик Морозов ганьвлӓ тӹнг геройвлӓ ылыныт... дӓ седӹ, вес семӹнь сирӹмӹ книгӓвлӓ, ӧрӓт веле, пишок ула кайыт. Шанымем доно, нӹнӹм лыдашат, мелӹнок лыдат.

“Рехень Пандаш, Ыжга дӓ Пелейыдал” книгӓн сӱжетшӹ кым мекер лоштыш кӹл гӹц пасна вес лини донат виӓнгеш: тӹштӹ кредӓлмӓш кеӓ, кышты ик монгырыштыжы лач ти иксольывлӓ, вес монгырыштыжы котивлӓ ылыт. Котивлӓ халам шӹшерде дӓ колде коденӹт- цилӓ лопырген колтенӹт дӓ миллион доно ылытат, машинӓвлӓ ти продуктывлӓм канденок миӓт гӹнят, сойток ак ситӹ - тетявлӓӓт вӓк шӹшердеок кодыт. Мӓмнӓн симпатичный мекервлӓнӓ, тидӹм ужын, халам ытарышывлӓ линештӹ дӓ котивлӓм хала гӹц вес вӓре аздарен кенештӹ. Дӓ седӹ, кыце пуры ямакышты лиӓлтеш, тидӹм нӹнӹ ӹштен кердӹт дӓ мычашеш геройвлӓлӓн медальымат пуат дӓ кофе дон тотлы торт донат хыналыктат.

Пӓлем, сӓрӹмӹ пӓшӓ куштылгы агыл, седӹндонат сӓрӹзӹлӓн техень яжо дӓ интересный книгӓм мӓлӓннӓ сӓрӹмӹжӹлӓн таум келесӹнем. Дӓ эче техень яжо сӹнӓн книгӓм лыкмыжылан. ӹнянӹмӹ шоэш, Юлиян примержӹ сӹлнӹшая доно интересуялтшы дӓ туан литературынам виӓнгдӓш цацышывлӓлӓн кӹцкӓн лиэш. Пӓлем, кырык дӓ кожла мары сӓмӹрӹквлӓ лошты шукы талант улы, кыдывлӓ вескидвлӓмӓт пӓлӓт дӓ ӹшке пӓлӹмӓшӹштӹм культурынан виӓнгдӹмӓшкӹ колтат гӹнь, шанем, халыкна нӹнӹлӓн кого таум келесӓ. Тенге, кыце кӹзӹт Юлия Куприналан келесӹмӹ шоэш дӓ пӓлем, ти тауэмжӹ мӹньӹн ӹшкӹмемӹн веле агыл. Тӹдӹлӓн книгӓ доно пӓлӹмӹ лишӹвлӓӓт таум келесӓт. Юлия пӓшӓэт ашныжы! Анзыкылажымат мӓмнӓм у книгӓвлӓэт доно сусуэмдӹ.