Мандельштам, Осип Эмильевич

Мандельштам, Осип Эмильевич
Шочмаш дене лӱм	рушла Иосиф Эмильевич Мандельштам
Шочын	2 (14) январь 1891 и
Шочмо вер	Варшава, Царство Польское[d], Российская империя[d][…]
Колен	1938 ин 27 декабрьын(1938-12-27)[…] (47 и)
Колымо вер	Владперпункт[d], Владивосток, Россий Совет Федератив Социализм Республик[d], Совет Социализм Республик-влак Ушем[d]
Страна	Российская империя[d]  Российская республика[d]  РСФСР[d]  Совет Социализм Республик-влак Ушем[d]
Тыршымаш алан	почеламутчо, сирӹзӹ, кусарыше, литературовед, эссеист, автор
Шаблон:Wikidata gender switch	Надежда Яковлевна Мандельштам[d]
Автограф
Медиафайлы на Викискладе
Произведения в Викитеке

Осип Мандельштам 1914-шӹ ин

Осип Мандельштам ― 15 январьын 1891-шӹ ин Варшавеш шачын. Атяжӹ, Эмилий Вениаминович (Эмиль, Хаскл, Хацкель Бениаминович) Мандельштам (1856—1938), перчаткывлӓм ӹштӹшӹ мастар ылын дӓ Пӹтӓриш гильдин купец статусым намалын, седӹндонат, еврей ылын гӹнят, лач ик вӓрӹштӹ веле агыл ӹлен кердӹн. Авӓжӹ, Флора Осиповна Вербловская, музыкант ылын.

1897шӹ ин Мандельштамвлӓ Петербургыш ӹлӓш ванжат. Осип Тенишевӹн училищештӹжӹ тыменьӹн (1900 - 1907 ивлӓн), кыдым ты жепӓш Петербургышты пиш прогрессиывнӹ тыменьмӹ вӓреш шотлымы. Осип изижӹ годшенок Петербургын архитектурыжым ӧрӹн анжен, тӹдӹм миражанеш шотлен. 1908—1910-шы ивлӓн Мандельштам Сорбонне дон Гейдельберг университетвлӓштӹ тыменьӹн. 1911-шӹ ин Петербург университетӹш пыраш куштылгырак лижӹ манын Мандельштам лӱтеран йымы йылаш ванжа, но тидӹм практикуйыдеок кода. Тӹ инок 10 сентябрьын Петербург университетӹн истори-филологи факультетӹн студенжӹ лин, кышты жепӹн-жепӹн 1917-шӹ и якте тыменьӹн.

Поэзиш толмыжы

Поэзишкӹ М. символист семӹнь толын. Примереш тӹдӹ Поль Верлен дон Фёдор Сологубым дӓ тенгеок Фёдор Иванович Тютчевӹм нӓлӹн. 1912-шы ин акмеиствлӓн группышкы пырен. Акмеизмӹштӹ тӹдӹ хаосын (пӧрттӱн) аполгижӹн гармонически иктӹшкӹ ушнен кердмӹжӹм дӓ яжон организуялтшы космосым (архитектурым) ужын. Символизмым тӹдӹ иррациональныеш, раскыды агыл чиӓӓнеш шотлен. Акмеизм докы мелӹн ылшы Анна Ахматова дон Николай Гумилёв доно яжо тӓнг ылын дӓ ти тӓнглӹмашӹм ӹлӹмӓшӹжӹн цӓшеш вӓк шотлен. Ти периодын поэзиштӹш кӹчӓлмӓшвлӓн кӹцкӹжӹ «Кӱ» (Камень) лӹмӓн пӹтӓриш лыдыш погемикшӹ лин, кыды кым гӓнӓ лӓктӹн: 1913, 1916 дӓ 1922.

Пӹтӓриш Тӱнымбал вырсы дон революцивлӓ годшаш поэзижӹ

1916 – 1920-шы ивлӓ лошты сирӹмӹ лыдышвлӓжӹм поэт 1922-шы ин лӓкшӹ «Tristia» лӹмӓн книгӓшкӹ поген. Ти лӹм латин йӹлмӹ гӹц ылеш, Овидий доно кӹлдӓлтӹн дӓ кырык марла (Ойхӓн лыдышвлӓ) манын сӓраш лиэш. Ти лыдыш погемикӹм поэт «Н. Х.» (Надежда Яковлевна Хазина), вӓтӹжӹ лӹмеш сирен дӓ лыдышвлӓштӹжӹ кыце тӹдӹ акмеизм (рациональный) гӹц ӧрдӹшкӹ, иррациональный монгырыш карангеш, шукы йиш ассоциациӓн поэтикы докыла кемӹжӹм ужына. Иррациональный Мандельштамын поэтикыштыжы соок трагикы доно кӹлдӓлтеш.

1920-шы ивлӓн сирӹмӹ лыдышвлӓштӹжӹ пиш шӹрен махань-шон аллюзивлӓм цакленӓ. 1925 – 1930-шы ивлӓ лошты Мандельштам лыдышвлӓм сирӓш цӓрнӓ, прозым сирӓ. 1923-шы ин сирӹмӹ ӹшке ӹлӹмаш негӹцеш сирӹмӹ «Жепӹн шужгымыжы» (Шум времени) паштек Гогольын мотввлӓэш «Египетӹн маркыжы» (Египетская марка, 1927) лӓктӹн. 1928-шы ин «Лыдышвлӓ«» лӹмӓн книгӓжӹ лӓктӹн. Тенгеок «Поэзи гишӓн» пӓшӓжӓт ти инок сотым ужын.

Осип Мандельштам 1934-шӹ ин НКВД-н лагерьӹштӹ

1930-шы ивлӓ

1930-шы ин Осип Мандельштам угӹц лыдышвлӓ докы пӧртӹлеш, тӹштӹ тӹдӹ демонстративно совет реали дӓ тӹ жепӓш культура традицивлӓм кӹреш дӓ ӹшке вӹкӹжӹ у культурым ӹштӹшӹн миссижӹм нӓлеш, кыдым «ноль» гӹц дӓ «тылгӱ« гӹц тӹнгӓлеш, кыды анзыц ылшы поэтвлӓн пӓшӓвлӓштӹмӓт вӓк, такешеш веле шотла. Культура доно цеверлӓсӹмӹжӹм лыдыш форман программный эссештӹжӹ «Шая Данте доно» (1933) ужына. Тӹштӹ шамаклан, - ужын керддӹмӹ советский официоз дӓ Сталин ваштареш сирӹмӹ эпиграммым: «Мӓ сӓндӓлӹкнӓн туан агыл ылмыжым шижӹн ӹленӓ...» лыдаш лиэш. Тидӹ паштек Мандельштамым Чердынь ссылкыш колтат, тӹшец Воронежӹш ваштат (1934-1937). Воронежӹштӹ ылмыжы годым тодыл шумы шаман дӓ церлӓнӓш тӹнгӓлшӹ поэт мам келесӓш шанен ылен, ӹшке лыдышвлӓштӹжӹ цилӓ келесен шокташ цацен. 1937-шӹ ин майын поэтлӓн Воронеж гӹц кеӓш разрешеним пуат, но ик иштӹ угӹц арестуят дӓ Мӹндӹр Ирвел колтат. Осип Мандельштам 27-шӹ декабрьын 1938-шӹ ин тиф доно Владперпунктышты колен (Владивосток). 1956-шӹ ин реабилитируйымы лин.

За гремучую доблесть грядущих веков,
За высокое племя людей,
Я лишился и чаши на пире отцов,
И веселья, и чести своей.
Мне на плечи кидается век–волкодав,
Но не волк я по крови своей:
Запихай меня лучше, как шапку, в рукав
Жаркой шубы сибирских степей...
Чтоб не видеть ни труса, ни хлипкой грязцы,
Ни кровавых костей в колесе;
Чтоб сияли всю ночь голубые песцы
Мне в своей первобытной красе.
Уведи меня в ночь, где течет Енисей
И сосна до звезды достает,
Потому что не волк я по крови своей
И меня только равный убьёт.